Article Category: article
Published Online: Oct 15, 2019
Page range: 101 - 110
Received: Jun 01, 2018
Accepted: Jan 01, 2019
DOI: https://doi.org/10.21307/PM-2019.58.1.101
© 2019 Agnieszka Trzcińska, published by Sciendo
This work is licensed under the Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Zakażenia nabywane w czasie pobytu w szpitalu lub związane z opieką medyczną (HAI – Hospital Acquired Infections; health care-associated infections) są poważnym problemem zdrowia publicznego. Problem ten corocznie dotyka setki milionów ludzi na całym świecie, prowadząc w wielu przypadkach do poważnych komplikacji zdrowotnych, a nawet śmierci, przedłuża pobyt w szpitalu i tym samym generuje wysokie koszty. Zakażenia te dotyczą nie tylko, choć w przeważającej części, pacjentów, ale i pracowników służby zdrowia. W krajach rozwiniętych problem zakażeń szpitalnych dotyczy 5–15% pacjentów, przy czym istotne jest, że w większości przypadków są to zakażenia, których można by było uniknąć lub im zapobiec [9, 55].
Wśród potencjalnych źródeł tego typu zakażeń (w tym zakażeń wirusowych) najczęściej wymienia się często dotykane powierzchnie środowiskowe (HTS – High Touch Surfaces, np. półki, meble, zasłony, pościel, ubrania, komputery, telefony) oraz wszystkie elementy sprzętu medycznego, z których transmisja patogenów może odbywać się poprzez bezpośredni kontakt pacjenta z powierzchnią lub pośrednio przez ręce lub rękawiczki ochronne personelu medycznego [9, 20, 50]. Dla przykładu wiele patogenów wirusowych jest zdolnych do przeżycia na rękach czy rękawiczkach od 2 minut do godziny [32], a po zasiedleniu danej powierzchni wirusy mogą pozostać w środowisku przez długi okres czasu [42]. Przy optymalnych warunkach pH, temperatury i wilgotności, niektóre z wirusów mogą pozostać zakaźne na powierzchni nawet przez dłuższy czas [17, 53]. Do patogenów wirusowych, które mogą zanieczyszczać powierzchnie środowiskowe należą m.in. koronawirusy, rotawirusy oraz norowirusy. Badania wykazały, że norowirusy charakteryzują się zdolnością do zachowania wirulencji na powierzchniach przez długi okres czasu [1, 9, 51, 52] i często są przenoszone z zanieczyszczonych powierzchni na opuszki palców, a następnie na kolejne powierzchnie takie jak pokrywy toalet, klamki, telefony [2]. Transmisja patogenów z zanieczyszczonych powierzchni jest uzależniona od czasu trwania i częstości kontaktu, zdolności patogenu do przeżycia na powierzchni i jego oporności na działanie dezynfektantów.
Źródłem zakażenia mogą być też powierzchnie narzędzi i sprzętów medycznych (takich jak, np. endoskopy i stetoskopy, narzędzia stomatologiczne, itd. gdzie dochodzi do kontaktu z błonami śluzowymi, śliną czy krwią pacjenta), dlatego sterylizacja i odkażanie narzędzi oraz sprzętu medycznego odgrywa ważną rolę w zapobieganiu HAI [23]. Najczęstszymi zakażeniami szpitalnymi, które mogą być skutkiem nieodpowiednich procedur sterylizacji i odkażania narzędzi oraz sprzętu medycznego są m.in. różnego rodzaju zakażenia związane z zabiegami chirurgicznymi, z użyciem cewnika moczowego, respiratora, jak również zakażenia HBV, HCV, HIV [18, 55].
Wzrost świadomości na temat rozprzestrzeniania się oporności na środki biobójcze wśród patogenów sprawia, że coraz więcej uwagi zaczyna się poświęcać działaniom praktycznym związanym ze skuteczną dekontaminacją środków ochrony osobistej zanieczyszczonych drobnoustrojami patogennymi [24, 26, 55], przestrzeganiu odpowiedniej higieny rąk, która jest kluczowym elementem strategii zapobiegania zakażeniom związanym z opieką zdrowotną [31, 54] oraz inwestuje w środki na rzecz wzmocnienia infrastruktury, które mają pomóc w zapobieganiu i kontroli zakażeń.
Dezynfekcja jest ważnym elementem w profilaktyce i zwalczaniu zakażeń m.in. wirusowych, który stanowi podstawę zabiegów sanitarnych oraz procesów utrzymania higieny w placówkach medycznych, takich jak szpitale, przychodnie, gabinety stomatologiczne, itd. [7, 41]. Według „Wielkiego Słownika Medycznego” [25] dezynfekcja to niszczenie w środowisku zewnętrznym zarazków chorobotwórczych za pomocą środków chemicznych lub czynników fizycznych. Nowsza definicja podawana przez Centers for Disease Control and Prevention (CDC) mówi, iż dezynfekcja to proces, który eliminuje większość lub wszystkie drobnoustroje chorobotwórcze, z wyłączeniem spor bakteryjnych, na obiektach nieożywionych w celu zapobiegania zakażeniu [40]. W placówkach opieki medycznej dezynfekcja jest prowadzona przy użyciu metod chemicznych lub fizycznych. Zatem głównym celem dezynfekcji jest eliminacja lub redukcja drobnoustrojów do takiego poziomu, że zdezynfekowany obiekt nie może być dłużej źródłem zakażenia. Ze względu na czas, w którym jest prowadzona dezynfekcja, może ona mieć charakter: 1) bieżący, gdy podejmowana jest w ogniskach zakażenia, np. bezpośrednio w otoczeniu osoby chorej/nosiciela oraz w środowisku osób chorych/nosicieli w celu zabicia zarazków chorobotwórczych w wydalinach i wydzielinach lub 2) końcowy, gdy przeprowadzana jest w otoczeniu osoby zakaźnie chorej po usunięciu jej z pomieszczenia albo po zakończeniu choroby i okresu zakaźności [40].
Biorąc pod uwagę zakres działania, procesy dezynfekcji możemy podzielić na [39, 40]:
Wysokiego poziomu – inaktywowane są wszystkie drobnoustroje, z wyłączeniem dużej liczby spor bakteryjnych.
Średniego poziomu – niszczone są formy wegetatywne bakterii, prątki, większość wirusów i grzybów, ale nie spory bakteryjne.
Niskiego poziomu – niszczone są formy wegetatywne bakterii, niektóre wirusy i grzyby, ale nie prątki i spory bakteryjne.
Przykładowo: dezynfekcja wysokiego poziomu obowiązuje przy odkażaniu wszystkich narzędzi, sprzętu medycznego i przedmiotów, które podczas zabiegów naruszają lub mogą naruszać tkanki miękkie i tkankę kostną; mają kontakt z jamami ciała, z uszkodzonymi i nieuszkodzonymi błonami śluzowymi oraz uszkodzoną skórą i ranami. Natomiast dezynfekcja niskiego poziomu dotyczy np. przedmiotów i narzędzi, które wchodzą w kontakt z nieuszkodzoną skórą [39, 40].
Proces dezynfekcji może być przeprowadzany różnymi metodami:
Dezynfekcja metodami fizycznymi: 1) termiczna, przebiegająca z wykorzystaniem wody, pary wodnej lub suchego powietrza o wysokiej temperaturze oraz 2) nietermiczna, np. filtracja [27] lub promieniowanie ultrafioletowe (UV) stosowane głównie do dezynfekcji powietrza, wody i przede wszystkim nieosłoniętych powierzchni. Skuteczność promieniowania ultrafioletowego (UVC) do dezynfekcji powierzchni zanieczyszczonych wirusami potwierdziły m.in. badania prowadzone z MERS-CoV [3]. Opisano również proces fizycznej dezynfekcji z wykorzystaniem promieniowania UV w badaniach z wirusem adeno i kocim kaliciwirusem będącym modelem w badaniach nad kontaminacją norowirusami [14, 37, 49]. Dezynfekcja wykorzystująca promieniowanie ultrafioletowe o długości fali 253,7 nm jest ważną techniką inaktywacji dsDNA i ssRNA wirusów w wodzie [5].
Dezynfekcja termiczno-chemiczna, która jest połączeniem działania środka chemicznego oraz podwyższonej temperatury (najczęściej w zakresie 50–70°C). Służy np. do dezynfekcji tekstyliów, sprzętu wrażliwego na wysoką temperaturę, dezynfekcji narzędzi stomatologicznych [19, 46].
Dezynfekcja chemiczna, polega na zastosowaniu szerokiej gamy związków chemicznych o różnych właściwościach. W obszarze medycznym środki dezynfekcyjne mają charakter jednoskładnikowy lub zawierają wiele składników połączonych w różnych kombinacjach. Do najczęściej stosowanych substancji aktywnych należą: alkohole, chlor i jego związki, formaldehyd, aldehyd glutarowy, nadtlenek wodoru, jodofory, kwas nadoctowy, fenole, czwartorzędowe związki amoniowe (Tabela I). Celem użycia środków chemicznych jest przede wszystkim dezynfekcja powierzchni, narzędzi i rąk. W przypadku całych pomieszczeń np. szpitalnych może być wykorzystywana dezynfekcja fumigacyjna, czyli zamgławianie pomieszczeń mgłą mikrozolową, która zawiera chemiczny środek dezynfekcyjny lub dezynfekcja poprzez ozonowanie. Stosowanie chemicznych środków dezynfekcyjnych do dekontaminacji urządzeń medycznych oraz ukierunkowanej dezynfekcji powierzchni środowiskowych ma ogromne znaczenie dla ograniczania transmisji patogenów oraz kontroli zakażeń związanych z opieką zdrowotną [47].
Charakterystyka głównych substancji aktywnych stosowanych w chemicznych środkach dezynfekcyjnych o aktywności wirusobójczej
| Substancja / spektrum i sposób dzialania/przykładowe zastosowanie | Zalety | Wady |
|---|---|---|
|
Bakteriobójcze, grzybobójcze, wiruso-bójcze (do pewnego zakresu, w zależności od stężenia i rodzaju alkoholu). Sposób dzialania oparty na denaturacji białek Do dezynfekcji malych powierzchnii narzędzi (np. stetoskopów, termometrów, nożyczek opatrunk.) |
Szybki czas działania Dobra kompatybilność materialowa (nie powodują korozji, nie barwią) Nie pozostawiają toksycznych pozostałości Są biodegradowalne |
Podlegają wpływom zanieczyszczeń organicznych Mogą powodować uszkodzenia niektórych narzędzi, puchnięcie gumy, niszczenie kleju i są łatwopalne (ryzyko zapłonu i wybuchu przy dezynfekcji dużych powierzchni) Szybko parują co może utrudniać osiąg-nięcie wymaganego czasu kontaktu Mogą powodować podraznienia oczu i skóry, gdy są uzywane w duzych ilościach i w zamkniętej przestrzeni |
|
Pełne spektrum dzialania1). Dokładny mechanizm działania nie jest znany. Działanie bójcze chloru może być wynikiem wielu czynników m.in. chloro-wania pierścienia aromatycznego amino-kwasów, hamowania reakcji enzymatycz-nych, zmniejszenia syntezy ATP, denatura-cji, inaktywacji kwasów nukleinowych, itd. Do dezynfekcji wody, do dezynfekcji narzędzi i odpadów medycznych w zakładach opieki zdrowotnej. |
Szybki czas działania Niepalne i relatywnie stabilne Nie pozostawiają toksycznych pozostałości Skutecznosc nie jest uzalezniona od twardosci wody Brak niekorzystnych efektów dla środowiska |
Mogą podrażniać błony śluzowe, posiadać nieprzyjemny zapach, drażniący przy wyższych stężeniach i Uwalniać toksyczny gaz chlorowy po zmieszaniu z amoniakiem lub kwasem Powodują korozję metali i odbarwienia tkanin Są inaktywowane przez zanieczyszczenia organiczne Niebezpieczenstwo wytwarzania się trichlorometanu w kontakcie podchlorynu z gorącą wodą |
|
Pelne spektrum działlania1). Wpływa na białko poprzez alkilowanie grup aminowej i sulfydrylowej oraz wpływa na syntezę kwasów nukleinowych. Wykorzystanie go w obszarze medycznym jest ograniczone. |
Szeroki zakres dzialania bójczego Uzywany w niskich stężeniach |
Posiada ostry, nieprzyjemny zapach oraz właściwości alergizujące i drazniące Potencjalny czynnik karcynogenny, wiązany z rakiem nosa i płuc |
|
Pelne spektrum działania1). Dziaąa poprzez reakcję alkilacji grup sulfydrylowych, aminowych i karboksylo-wych, zmianę DNA i RNA i syntezy białka. Używany najczęściej jako środek dezynfekcyjny wysokiego poziomu do sprzętu medycznego. |
Nie podlega wpływom zanieczyszczeń organicznych Dobra kompatybilność materialowa (nie powoduje korozji sprzętu, nie niszczy gumy i plastiku, itd.) Uzywany w niskich stężeniach |
Opary posiadają właściwości drazniące dla układu oddechowego, może powodować alergiczne kontaktowe zapalenie skóry Nieprzyjemny i drazniący zapach Ograniczone zastosowanie w dezynfekcji powierzchni ze względu na toksyczność |
|
Pełne spektrum działania1). Działa poprzez bezpośrednią reakcję z aminokwasami, białkami i kwasami nukleinowymi. Środek dezynfekcyjny wysokiego poziomu. |
Stabilny w szerokim zakresie pH (3–9) Ledwo wyczuwalny zapach Szybkie dzialanie nie wymagające aktywacji Dobra zgodność materiałowa Nie ma właściwości karcynogennych, ale poleca się uzywanie go w dobrze wentylowanej przestrzeni. |
Barwi białka na szaro w tym niechroniona skórę, błony śluzowe, itd Moze powodować podraznienia oczu przy bezpośrednim kontakcie Aktywność sporobójcza wymaga długiego czasu kontaktu |
|
Pełne spektrum działania1). Działa poprzez tworzenie destrukcyjnych rodników hydroksylowych atakujących błony lipidowe i DNA. Głównie do dezynfekcji narzędzi i powierzchni nieozywionych. |
Szybki czas dzialania i nie wymaga aktywacji Nie posiada nieprzyjemnego zapachu, właściwości drazniących i nie barwi Nie powoduje koagulacji krwi Nie utrwala tkanki, jest biodegradowalny |
Przy bezpośrednim kontakcie może powodować powazne uszkodzenia oczu Droższy niż inne środki dezynfekcyjne W niskich stężeniach nie posiada aktywności sporobójczej Jest utleniaczem dla wyrobów metalowych |
|
Pełne spektrum działania1). Mechanizm działania nie jest w pelni poznany, ale przypuszcza się, że dziala on m.in. poprzez denaturację białka. Do dezynfekcji niektórych narzędzi poprzez zanurzenie. |
Szybki czas działania i nie wymaga aktywacji Brak szkodliwych produktów rozkladu Skuteczny w obecności substancji organicznych Kompatybilny z wieloma materialami Nie powoduje koagulacji krwi i utrwalenia tkanek na powierzchni Sporobójczy nawet w niskich temperaturach |
Przy bezpośrednim kontakcie ze stężonymi roztworami może dochodzić do poważnego uszkodzenia skóry i oczu oraz podraznienia blon sluzowych Może powodować korozję miedzi, mosiądzu, stali oraz galwanizowanego żelaza (skutki sa zależne od pH) Roztwór jest niestabilny |
|
Bakteriobójcze, wirusobójcze, grzybobójcze. Działają poprzez zakłócenie syntezy białka i struktury kwasu nukleinowego oraz zablokowanie wolnych grup sulfydrylowych w enzymach. Używane głównie jako środki antysep-tyczne, rzadziej jako środek do dezynfekcji sprzętu medycznego, np. termometrów. |
Niepalny Nie barwi Nie ma właściwości drazniacych i toksycznych |
Działa niekorzystnie na silikon Nie ma właściwości sporobójczych |
|
Bakteriobójcze, wirusobójcze (pelny zakres), grzybobójcze. W wysokich stezeniach działa jak trucizna protoplazmatyczna wytrącająca białka. Uzywane jako środki do dezynfekcji np. powierzchni (laboratoryjnych i narzędzi medycznych należących do grupy niskiego ryzyka). |
Niepalne Nie barwią Dopuszczone do uzycia na powierzchniach srodowiskowych |
Są absorbowane przez materiały porowate i pozostałości moga podrazniać tkanki Niektóre fenole moga powodować depigmentację skóry Nie są sporobójcze |
|
Bakteriobójcze, grzybobójcze, wiruso-bójcze wobec wirusów oslonkowych. Aktywność hydrofobowa skuteczna wobec wirusów oslonkowych. Niektóre moga być uzywane do dezynfekcji sprzętu medycznego, który ma kontakt z nieuszkodzoną skórą, np. rekawy aparatów do mierzenia ciśnienia. Do dezynfekcji niektórych powierzchni jak meble, podłogi, ściany. |
Dobre własciwości myjące Kompatybilne materiałowo z różnymi powierzchniami |
Słabe działanie w obecności białka i wysokiej twardości wody Niektóre mogą wywoływać reakcje alergiczne Słabo biodegradowalne |
– Pełne spektrum działania oznacza aktywność wobec szerokiego spektrum drobnoustrojów, włączając w to bakterie, wirusy, grzyby, spory. część I – na podstawie [38–41, 55].
Proces dezynfekcji jest złożonym procesem, na skuteczność którego ma wpływ wiele czynników [40, 55]:
Zróżnicowana wrażliwość drobnoustrojów (Ryc. 1). Pod tym względem wirusy zostały sklasyfikowane w 3 grupach w oparciu o ich strukturę i lipofilność: 1. wirusy osłonkowe – bardzo wrażliwe na środki dezynfekcyjne; 2. duże wirusy bezosłonkowe – charakteryzujące się średnią wrażliwością na dezynfektanty oraz 3. małe wirusy bezosłonkowe – o wysokiej oporności na procesy dezynfekcji [28].
Liczba drobnoustrojów w dezynfekowanym obszarze. Im większa jest liczba zakaźnych cząstek tym więcej czasu potrzebuje środek dezynfekcyjny do ich inaktywacji, przy stałej wartości innych czynników (stężenie preparatu, temperatura, pH, itd.).
Dostępność do skażonych powierzchni. Złożone urządzenia medyczne, jak również narzędzia posiadające szczeliny, kanaliki, liczne połączenia są dużo trudniejsze do dezynfekcji niż urządzenia o płaskich powierzchniach.
Skład produktu (wzajemne oddziaływania składników) i jego stabilność (niektóre z środków dezynfekcyjnych mogą być niestabilne w „stężeniu roboczym” i mogą być w tej formie przechowywane i używane tylko przez ściśle określony czas).
Stężenie środka dezynfekcyjnego, które jest konieczne do osiągnięcia spodziewanego działania biobójczego.
Warunki w których zachodzi proces dezynfekcji (temperatura, pH, względna wilgotność, twardość wody). Aktywność większości (są wyjątki) środków dezynfekcyjnych wzrasta wraz ze wzrostem temperatury. Z drugiej strony, zbyt wysoka temperatura może powodować rozkład środka dezynfekcyjnego i osłabienie jego aktywności. Wzrost pH środowiska, w którym zachodzi dezynfekcja, poprawia aktywność niektórych preparatów jak aldehyd glutarowy i czwartorzędowe związki amoniowe, ale obniża aktywność fenoli, podchlorynów i jodu. Względna wilgotność ma wpływ na aktywność środków gazowych, a zbyt duża twardość wody może obniżać skuteczność niektórych związków.
Obecność biofilmu na dezynfekowanej powierzchni, który może chronić drobnoustroje przed działaniem środka dezynfekcyjnego.
Obecność organicznych i nieorganicznych zanieczyszczeń. Substancje organiczne (w postaci surowicy, krwi, ropy, kału, śluzu, itp.) mogą obniżać aktywność środka dezynfekcyjnego poprzez tworzenie z nim kompleksów o niższej/braku skuteczności lub mogą chronić drobnoustroje przed działaniem środka dezynfekcyjnego tworząc barierę (osłonę) fizyczną. Substancje nieorganiczne mogą chronić drobnoustroje przez np. zamknięcie ich w kryształach soli.
Czas kontaktu patogenu ze środkiem dezynfekcyjnym, czyli czas, w którym środek dezynfekcyjny jest w bezpośrednim kontakcie z dezynfekowanym obiektem. W przypadku dezynfekcji powierzchni rzeczywisty czas kontaktu to okres od momentu aplikacji na nią środka do momentu całkowitego jego wysuszenia. Dobór odpowiedniego czasu kontaktu jest niezwykle istotny w przypadku dezynfekcji wyrobów medycznych, przede wszystkim narzędzi, o złożonej budowie, w przypadku których wypełnienie wszystkich wewnętrznych kanałów wymaga czasu. Ma tu znaczenie całkowite zanurzenie narzędzi w środku dezynfekcyjnym oraz brak wytworzenia się kieszeni powietrznych. Narzędzia, które w trakcie procesu unoszą się na powierzchni środka nie są prawidłowo dezynfekowane.
Ryc. 1.
Wrażliwość/oporność drobnoustrojów i prionów na dezynfekcję
Objaśnienia: (1) – Wirusy osłonkowe, np. wirus grypy ptasiej H5N1, HBV, HCV, HIV, SARS-CoV, wirus Ebola, (2) – Duże wirusy bezosłonkowe, np. Adenowirusy, Papillomawirusy, Rotawirusy, (3) – Małe wirusy bezosłonkowe, np. Enterowirus 71, Norowirus, Poliowirus, Parwowirus B191, na podstawie: [21, 40, 43].
Środek dezynfekcyjny poza tym, że wymaga odpowiedniego stosowania musi też spełniać określone kryteria [40, 41], z których przede wszystkim należy wymienić:
Szybkość działania, czyli skuteczność w krótkim czasie kontaktu.
Trwałość, czyli stabilność zarówno w formie stężonej – koncentrat, jak i w formie rozcieńczonej, przeznaczonej do użycia.
Nie uleganie wpływom czynników środowiskowych, co oznacza zachowanie aktywności np. w obecności obciążenia organicznego jak krew, plwocina, kał.
Brak toksyczności – nie powinien posiadać właściwości drażniących i wywoływać reakcji alergicznych (zwłaszcza astmy i zapalenia skóry) oraz wskazane jest, aby posiadał akceptowalny dla użytkownika zapach.
„Kompatybilność” materiałowa co oznacza, że nie powoduje korozji narzędzi i powierzchni, pogorszenia stanu tkanin, gumy, tworzyw sztucznych i innych materiałów.
Niepalność – powinien mieć temperaturę zapłonu powyżej 150°F (ok. 65oC).
Brak negatywnego wpływu na środowisko (ekologiczny).
Łatwość stosowania (czytelne instrukcje na etykiecie) i w miarę możliwości dostępność w wielu postaciach, np. nasączone chusteczki, spray.
Szerokie spektrum działania uwzględniające bakterie, w tym prątki, wirusy, grzyby.
Ponieważ środki dezynfekcyjne odgrywają istotną rolę w przerwaniu łańcucha zakażenia wirusowego w czasie opieki nad pacjentem w szpitalu, czy podczas rutynowej praktyki lekarskiej, powinny one posiadać odpowiednią aktywność wirusobójczą potwierdzoną przy pomocy uznanych i dobrze zaprojektowanych metod badawczych [48]. Błędne określenie aktywności środka dezynfekcyjnego może prowadzić do stosowania produktu o nieodpowiednich parametrach (stężenie, czas kontaktu) i w konsekwencji do braku eliminacji wirusów w dezynfekowanym obszarze. Dlatego metodyka określania aktywności wirusobójczej, podobnie jak bakteriobójczej i grzybobójczej, produktów przeznaczonych do użycia w różnych obszarach (medycznym, weterynaryjnym, spożywczym, przemysłowym) została opisana w normach obowiązujących w UE. Metodykę badania działania wirusobójczego produktów stosowanych w obszarze medycznym opisuje obowiązująca aktualnie (lipiec 2018) norma PN-EN 14476:2013 + A1:2015 „Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne – Ilościowa zawiesinowa metoda określania wirusobójczego działania w obszarze medycznym – Metoda badania i wymagania (Faza 2/Etap 1)” [33]. W niniejszej Normie Europejskiej opisano metodę zawiesinową do ustalania, czy chemiczny środek dezynfekcyjny lub antyseptyczny ma działanie wirusobójcze w obszarze i sytuacjach opisanych w zakresie normy. Norma PN-EN 14476 stosuje się do produktów używanych w obszarze medycznym, w sytuacjach, w których dezynfekcja jest wskazana ze względów medycznych: 1) w czasie opieki nad pacjentem w szpitalach, zakładach opieki medycznej, gabinetach dentystycznych, przychodniach szkolnych, żłobkach, przedszkolach, domach opieki; 2) w miejscu pracy i w domu; 3) może również dotyczyć zakładów usługowych, takich jak pralnie i kuchnie, które dostarczają produkty bezpośrednio do pacjenta.
Minimalne i dodatkowe warunki badania, stosowane obligatoryjne modele wirusowe oraz wytyczne dotyczące parametrów badania stosowane w metodyce opisanej w normie przedstawiono w Tabeli II. Zasadą badania jest określenie zdolności produktu do inaktywacji wirusa na podstawie spadku jego miana zakaźnego. Jako kryterium wirusobójczego działania badanego produktu wobec danego wirusa przyjmuje się spadek jego miana zakaźnego o co najmniej 4 log co jest równoznaczne z utratą zakaźności wirusa na poziomie 99,99%.
Wytyczne normy PN-EN 14476 dotyczące badania aktywności wirusobójczej środków dezynfekcyjnych stosowanych w obszarze medycznym
| Warunki badania | Higieniczna dezynfekcja rąk metodą wcierania i higieniczne mycie rąk | Dezynfekcja narzędzi | Dezynfekcja powierzchni | Dezynfekcja tekstyliów |
|---|---|---|---|---|
| Minimalny zakres badanych wirusów | Pelny zakres aktywnosci wirusobójczej: Wirus polio Wirus adeno Mysi norowirus Wirus adeno Mysi norowirus Wirus krowianki |
Wirus polio Wirus adeno Mysi norowirus |
Wirus polio Wirus adeno Mysi norowirus |
Mysi parwowirus |
| Dodatkowy | Każdy istotny, stosowny model wirusowy | |||
| Temperatura badania | Zgodnie z rekomendacją wytwórcy, ale w/pomiędzy | |||
| 20°C | 20°C a 70°C | 4°C a 30°C | 30°C a 70°C | |
| Czas kontaktu | Zgodnie z rekomendacją wytwórcy | |||
| ale pomiędzy 30 i 120 sekund | ale nie dłużej niż 60 minut | ale nie dłużej niż 5 lub 60 minut | ale nie dłużej niż 20 minut | |
| Substancja obciążająca (szczegółowy opis wyboru warunków badania jest umieszczony w normie) Warunki czyste badania to 0,3 g/l albuminy surowicy bydlęcej (BSA) Warunki brudne badania to zawiesina erytrocytów baranich w roztworze albuminy bydlęcej (końcowe stężenie erytrocytów baranich i albuminy w procedurze badania wynosi odpowiednio – 3 ml/litr i 3 g/litr) Dodatkowa substancja obciążająca – kazda istotna lub stosowna substancja |
||||
Na podstawie [33].
Stosując środki dezynfekcyjne w obszarze medycznym należy pamiętać o tym, że:
W większości przypadków dany środek dezynfekcyjny jest zaprojektowany do stosowania w określony sposób i w ściśle określonym celu. Środki dezynfekcyjne nie są produktami uniwersalnymi przeznaczonymi do każdego zastosowania.
Przy przygotowywaniu produktu do dezynfekcji należy bezwzględnie przestrzegać instrukcji producenta, ponieważ przygotowanie zbyt niskiego stężenia lub zastosowanie zbyt krótkiego czasu kontaktu może prowadzić do nieskutecznej dezynfekcji, a zbyt wysokie stężenie może uszkadzać dezynfekowane powierzchnie i narzędzia lub negatywnie wpływać na personel.
Środki dezynfekcyjne stosowane w obszarze medycznym, zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem, mogą należeć do różnych kategorii [11]: produkt biobójczy, czyli substancja czynna lub produkt zawierający co najmniej jedną substancję czynną; wyrób medyczny; produkt leczniczy lub kosmetyk.
Przykłady badania aktywności przeciwwirusowej niektórych związków chemicznych przedstawiono w Tabeli III.
Wyniki badań aktywności wirusobójczej wybranych związków
| Wirus | Badany związek | Badane stążenie i czas kontaktu | Współczynnik redukcji miana (RF) | Piśmiennictwo |
|---|---|---|---|---|
|
|
||||
| Adenowirus typ 5 | Aldehyd glutarowy | 500 ppm; 5 minut | 5,77 ± 1,23 log | [36] |
| Etanol | 55% (v/v); 5 minut | 4,92 ± 1,11 log | ||
| N-propanol | 30% (v/v); 5 minut | 5,27 ± 0,87 log | ||
| Wzw C (HCV) | N-propanol | 30%; 1 minuta | > 4 log | [12] |
| Izopropanol | 50%; 1 minuta | > 4 log | ||
| Izopropanol | 40%; 5 minut | > 4 log | ||
| Etanol | 60%; 1 minuta | > 4 log | ||
| Etanol | 50%; 5 minut | > 4 log | ||
| Wirus Ebola; wariant Makoma | Podchloryn sodu | 0,5%; 5 minut | > 4 log | [10] |
| Etanol | 67%; 10 minut | > 4 log | ||
|
|
||||
| Mysi norowirus | Etanol | 60%; 1 minuta | > 4 log | [4] |
| Izopropanol | 60%; 1 minuta | > 4 log | ||
| Izopropanol | 80%; 0,5 minuty | > 4 log | [30] | |
| N-propanol | 60%; 0,5 minuty | 4,24 log | ||
| SARS-CoV; izolat FFM-1 | Etanol | 78%; 0,5 minuty | ≥5,01 log | [34] |
| Aldehyd glutarowy | 0,5%; 2 minuty | ≥4,01 log | ||
| Kaczy wzwB (DHBV) | Etanol | 40%; 1 minuta | ≥ 4,35 log | [44] |
| Izopropanol | 40%; 1 minuta | ≥ 4,00 log | ||
| Kwas nadoctowy | 0,05%; 1 minuta | ≥ 4,08 log | ||
| Aldehyd glutarowy | 0,1%; 0,5 minuty | ≥ 4,05 log | ||
| Wirus grypy A H1N1; szczep A/NMS/33 | NaOH | 0,1 mol/L; 1 minuta | ≥ 6,55 log | [22] |
| Etanol | 70%; 1 minuta | ≥ 4,84 log | ||
| N-propanol | 70%; 1 minuta | ≥ 5,06 log | ||
| Wirus Zika; szczep MR766 | Podchloryn sodu | 1%; 1 minuta | > 4 log | [29] |
| Aldehyd glutarowy | 2%; 1 minuta | > 4 log | ||
| Etanol | 70%; 1 minuta | > 4 log | ||
| Izopropanol | 70%; 1 minuta | > 4 log | ||
| Drobny wirus mysi – MVM; mysi parwowirus | Aldehyd glutarowy | 2%; 10 minut | > 4,4 log | [15] |
| Kwas nadoctowy | 0,2%; 10 minut | 4,2 ± 0,1 log | ||
| Podchloryn sodu | 2500 ppm; 10 minut | 4,4 ± 0,1 log | ||
| Polio wirus typ 1; szczep LSc 2ab | Aldehyd glutarowy | 2%; 10 minut | > 4,6 log | [15] |
| Kwas nadoctowy | 0,2%; 10 minut | > 4,8 log | ||
| Podchloryn sodu | 2500 ppm; 10 minut | 4,5 ± 0,2 log | ||
| Wirus krowianki; szczep Ankara (MVA) | Etanol | 50%; 1 minuta | ≥ 5,40 ± 0,36 log | [35] |
| Izopropanol | 40%; 1 minuta | ≥ 5,40 ± 0,36 log | ||
| Kwas nadoctowy | 0,0025%; 1 minuta | 4,75 ± 0,31 log | ||
| Wirus krowianki; szczep Elstree (VACV) | Etanol | 50%; 1 minuta | ≥ 4,38 ± 0,37 log | [35] |
| Izopropanol | 40%; 1 minuta | ≥ 4,38 ± 0,37 log | ||
| Kwas nadoctowy | 0,005%; 1 minuta | ≥ 4,50 ± 0,38 log | ||
| Adenowirus typ 5 | Podchloryn sodu | 2500 ppm; 1 minuta | > 4,1 log | [15] |
| Kwas nadoctowy | 0,1%; 15 minut | 5,1 log | [45] | |
| Kwas nadoctowy | 0,2%; 5 minut | ≥ 5,6 log | ||
| Kwas nadoctowy | 0,5%; 2 minuty | ≥ 5,6 log | ||
| Wzw C (HCV) | Aldehyd glutarowy | 0,5%; 1 minuta | > 4 log | [8] |
| Kwas nadoctowy | 0,05%; 1 minuta | > 4 log | ||
| Wirus Ebola; szczep Zaire | Jodopowidon – roztwór | 10%; 15 sekund | > 6 log | [13] |
| Jodopowidon – preparat do wcierania w ręce | 7,5%; 15 sekund | > 6 log | ||
| Enterowirus 71 (HEV71) | Etanol | 95%; 10 minut | 5,78 ± 0,23 log | [6] |
| Wirus herpes simplex typ 1 | Etanol | 62%; 0,5 minuty | ≥ 5 log | [16] |
| Wirus paragrypy typ 2 | Etanol | 62%; 0,5 minuty | ≥ 4,39 log | [16] |
| HIV-1 | Etanol | 62%; 0,5 minuty | ≥ 4,14 log | [16] |
| Wirus grypy typ A H3N2; szczep A/Hong Kong/8/68 | Etanol | 62%; 0,5 minuty | ≥ 5 log | [16] |