Wpływ suplementacji diety selenem na przebieg autoimmunologicznego zapalenia tarczycy – przegląd badań klinicznych przeprowadzonych w populacji europejskiej

Dotąd przeprowadzono wiele niezależnych badań dotyczących wpływu Se na przebieg AZT, w których monitorowanie zmiany stężeń autoprzeciwciał przeciwtarczycowych anty-TPO było głównym celem. Stężenie przeciwciał anty-TPO ma wpływ na intensywność nacieków limfocytarnych w gruczole tarczowym i stopień uszkodzenia tego gruczołu, dlatego zmniejszenie wartości tego parametru pod wpływem Se może się przyczynić do skuteczniejszego leczenia pacjentów z chorobą Hashimoto. W tabeli 1 zestawiono wyniki badań, w których oceniano wpływ suplementacji Se diety pacjentów z AZT na stężenie przeciwciał anty-TPO oraz parametrów określających funkcje tarczycy.

Gärtner i wsp. [11] wykonali jedno z pierwszych takich badań w populacji niemieckiej. Warto zaznaczyć, że na terenie Niemiec występuje łagodny niedobór jodu i Se. W badaniach trwających 3 miesiące uczestniczyła grupa 70 kobiet z AZT. Pacjentki w sposób losowy zostały przydzielone do dwóch grup – pierwszej otrzymującej Se – w postaci selenianu(IV) sodu, w dawce 200 μg Se/dobę, i drugiej – otrzymującej placebo. Ponadto, w celu utrzymania stężenia TSH w zakresie prawidłowym, u wszystkich uczestniczek stosowana była terapia L-T₄. Suplementacja diety Se wpłynęła na zmniejszenie średniego stężenia przeciwciał anty-TPO o 36,4%. Wśród pacjentek, u których w największym stopniu odnotowano zmianę miana tych przeciwciał, poprawiła się również echogeniczność tarczycy. W przypadku parametrów tarczycowych: wolnej tyroksyny (fT₄), trijodotyroniny (fT₃) oraz TSH, jak również anty-TG, zwiększona podaż Se nie wpłynęła znamiennie na ich wartości [11]. Kontynuacja suplementacji przez kolejne 6 miesięcy doprowadziła do dalszego znamiennego obniżania stężenia anty-TPO. U pacjentek, u których Se zastąpiono placebo, odnotowano statystycznie istotny wzrost stężenia anty‑TPO [12].

Podobne badania zostały przeprowadzone także w populacji greckiej, w grupie 65 pacjentów – w większości kobiet – z AZT z subkliniczną niedoczynnością tarczycy. Podawanie Se w postaci selenometioniny, w dawce 200 μg Se/dobę, przez 6 miesięcy, w połączeniu z L-T₄, również wpłynęło na obniżenie miana przeciwciał anty-TPO odpowiednio o 46 i 55,5% względem wartości początkowej po upływie odpowiednio – 3 i 6 miesięcy. W tym samym czasie odnotowane zmniejszenie stężenia anty-TPO w grupie placebo było na poziomie 21 i 27%. Uczestnicy badań pochodzili z regionu o wystarczającej podaży Se, a jego wyjściowe stężenie w surowicy krwi nie różniło się między grupami. Zatem znaczące zmniejszenie stężenia anty-TPO w grupie badanej, szczególnie widoczne po upływie 3 miesięcy spożywania suplementu Se, może sugerować wcześniejsze obniżenie wewnątrztarczycowej zawartości tego pierwiastka u tych pacjentów, a tym samym wskazuje na osłabienie układu antyoksydacyjnego w warunkach długotrwałego stanu zapalnego. Nie zaobserwowano wpływu Se na zmianę stężenia anty-TG oraz wartości parametrów związanych z funkcją tarczycy (fT₄, T₃ oraz TSH) [13].

Turker i wsp. [14] również dowiedli wynikami swoich badań (przeprowadzonych w Turcji, w grupie 88 pacjentek z AZT w stanie eutyreozy), iż Se skutecznie zmniejsza miano anty-TPO bez wyraźnego oddziaływania na parametry tarczycowe. Spożywanie Se w postaci selenometioniny, w dawce 200 μg Se/dobę, w połączeniu z L-T₄ przez 6 miesięcy miało wpływ na znamienne obniżenie wartości tego parametru prawie o 50%. Kontynuacja powyższego schematu leczenia przez następne 3 miesiące w sposób znikomy zmodyfikowała wytwarzanie tych przeciwciał. W grupie pacjentek, w której po 3 miesiącach od rozpoczęcia badań zmniejszono dawkę Se z 200 do 100 μg/dobę na okres kolejnych 3 miesięcy, miano anty-TPO wzrosło statystycznie istotnie o 38,1%. Była to jednak zmiana odwracalna w warunkach ponownego zwiększenia dawki do 200 μg Se/dobę.

Istotne jest to, iż w wyżej przytoczonych wynikach badań wpływ Se na zmniejszenie procesu autoimmunizacji w AZT, za pośrednictwem regulowania miana anty‑TPO, był widoczny zarówno u pacjentów z jego łagodnym niedoborem [11, 14], jak również z prawidłowymi zasobami tego pierwiastka [13]. Ponadto należy podkreślić, iż zmiany wartości stężeń anty‑TPO były szczególnie widoczne w początkowych etapach suplementacji diety Se, zwłaszcza przy względnie wysokim stężeniu anty-TPO [11, 14].

W innym badaniu, przeprowadzonym na terenie Krety w grupie 80 pacjentek (dotyczy pierwszych 6 miesięcy trwania badań), po raz kolejny potwierdzono wpływ Se na zmniejszanie stężenia przeciwciał anty-TPO, stosując selenometioninę w dawce 200 μg Se/dobę, jednak obserwacje dotyczące dynamiki zmian stężenia anty-TPO w ciągu 12 miesięcy były nieco odmienne względem wcześniej przytoczonych prac. W pierwszym półroczu odnotowano jego zmniejszenie o 5,6 i 9,9% (w stosunku do wartości początkowej) po upływie odpowiednio 3 i 6 miesięcy, podczas gdy na zakończenie drugiego półrocza suplementacji o kolejne 8% (w tej części badań uczestniczyło 40 pacjentek). Potencjalnym czynnikiem mogącym wpływać na różnice w skali oddziaływania Se na wytwarzanie anty-TPO jest jego wyjściowe stężenie w tkance tarczycowej. Natomiast na wewnątrztarczycową zawartość tego mikroelementu mają wpływ intensywność stresu oksydacyjnego i codzienna dieta, mogące się różnić w zależności od pochodzenia badanej grupy pacjentów. Odmienny stopień wysycenia tarczycy Se może również wyjaśniać, dlaczego u pacjentek, u których suplementacja była stosowana tylko przez pół roku, w ciągu kolejnych 6 miesięcy stężenie anty-TPO zwiększyło się o 4,8% [15].

W rocznym badaniu, w którym uczestniczyło 132 pacjentów z Węgier (w większości kobiety), poza istotnym zmniejszeniem stężenia anty-TPO oraz anty-TG w grupie stosującej Se (w postaci selenometioniny, w dawce 200 μg Se/dobę) w połączeniu z L-T₄, stwierdzono także znamienne zwiększenie stosunku fT₃ do fT₄ w porównaniu do grupy kontrolnej. Zaobserwowano również ujemną korelację między stężeniem anty-TPO a całkowitą zdolnością antyoksydacyjną osocza [17].

Nacamulli i wsp. [18], stosując nieorganiczną postać Se – selenian(IV) sodu, w dawce równiej 80 μg Se/dobę przez 12 miesięcy, również odnotowali istotną zmianę stężenia autoprzeciwciał przeciwtarczycowych w grupie 46 włoskich pacjentów (w większości kobiet) we wczesnych stadiach AZT. Zmniejszenie miana anty-TPO zaobserwowano już po 6 miesiącach od rozpoczęcia suplementacji, której kontynuacja przez następne pół roku pozwoliła na uzyskanie jeszcze lepszych wyników. W przypadku stężenia anty-TG istotne zmiany zostały odnotowane dopiero po upływie 12 miesięcy. Podobnie stopień obniżenia echogeniczności tarczycy – świadczący o naciekach limfocytarnych w jej obrębie – został ograniczony dopiero po zakończeniu badań. Zatem można przypuszczać, iż stosowanie Se także w niższych dawkach, przez dłuższy okres, może być wystarczające do spowolnienia rozwoju AZT w jego początkowych stadiach. Wpływ Se na wartość TSH oraz fT₄ nie został odnotowany w tych badaniach na poziomie istotnym statystycznie.

W rocznym badaniu przeprowadzonym na terenie Macedonii również odnotowano wpływ Se na zmniejszanie miana anty-TPO. Grupie 500 pacjentów w różnych fazach rozwoju choroby Hashimoto (tj. w stanie eutyreozy, ze współistniejącą subkliniczną lub jawną hipotyreozą) podawano Se (autorzy nie uściślili, w jakiej postaci) w dawce 50-150 μg Se/dobę, w zależności od wyjściowego stężenia tego parametru. W grupie 178 pacjentów z mianem anty‑TPO >1000 IU/mL zastosowanie 150 μg Se/dobę wpłynęło na zmniejszenie tego miana do wartości 500‑1000 IU/mL oraz <500 IU/mL odpowiednio u 68 oraz 43 osób. W grupie 150 pacjentów z mianem autoprzeciwciał w zakresie 500‑1000 IU/mL podawanie Se w dawce 100 μg Se/dobę wpłynęło na zmniejszenie anty-TPO do wartości <500 IU/mL u 83 osób. Wśród 172 uczestników badań z najniższym stężeniem tych autoprzeciwciał (tj. 50-500 IU/mL), którzy otrzymywali 50 μg Se/dobę, zmniejszenie miana anty-TPO do zakresu prawidłowego (tj. <35 IU/mL) odnotowano u 91 pacjentów [25].

Natomiast Anastasilakis i wsp. [20] uzyskali wyniki, które nie wykazały żadnego dobroczynnego wpływu Se na przebieg AZT podczas 6-miesięcznej suplementacji diety 61 pacjentów (w większości kobiet) selenometioniną w dawce 200 μg Se/dobę, ponieważ nie stwierdzono istotnych zmian żadnego z analizowanych parametrów, takich jak: stężenie anty‑TPO, anty-TG, TSH, fT₄ c zy f T₃ czy też stopień zaawansowania nacieków limfocytarnych w obrębie tkanki tarczycowej. Badania te przeprowadzono w populacji greckiej.

Do podobnych wniosków doszli Eskes i wsp. [21] w badaniach holenderskich, z udziałem 61 kobiet z przeciwciałami anty-TPO obecnymi we krwi. Pacjentki pozostawały w stanie eutyreozy i nie wymagały leczenia L-T₄. Se był podawany w postaci selenianu(IV) sodu w dawce 200 μg Se/dobę w grupie 30 kobiet przez 6 miesięcy. Mimo że po upływie 3 miesięcy (od rozpoczęcia suplementacji) stężenie Se oraz selenobiałka P (SELENOP) w surowicy krwi pacjentek osiągnęło stan plateau, nie zaobserwowano istotnych zmian stężenia anty-TPO, jak również TSH, fT₄ na żadnym z etapów trwania badania. Autorzy przytoczonych badań, próbując zinterpretować uzyskane wyniki, zwrócili uwagę na podaż jodu. Niewykluczone, że niedobór jodu, powodujący zwiększone wytwarzanie H₂O₂, sprzyja powstawaniu stresu oksydacyjnego w tkance tarczycowej. Natomiast w warunkach niedoboru Se, z powodu zmniejszonej syntezy selenobiałek, układ antyoksydacyjny ulega osłabieniu, co dodatkowo intensyfikuje natężenie stresu oksydacyjnego [26]. Zatem oddziaływanie suplementacji diety Se na wytwarzanie anty-TPO jest skuteczniejsze wśród pacjentów pochodzących z terenów niedoborowych w jod (ale bez jawnego deficytu jodu jak np. w Afryce) [21], podczas gdy w populacji holenderskiej obserwowane jest wystarczające jego spożycie [27]. Przypuszczenie to wymaga jednak weryfikacji.

Potencjalną przyczyną rozbieżności przytoczonych wyników badań są również polimorfizmy pojedynczych nukleotydów (SNP) występujące w genach kodujących poszczególne selenobiałka. Niewykluczone, że stopień wykorzystania zasobów selenowych w organizmie człowieka jest regulowany przez obecność takich polimorfizmów [28]. Jablonska i wsp. [29] zaobserwowali, iż zmiana aktywności peroksydazy glutationowej 1 (GPX1) w erytrocytach, w zależności od stężenia Se w surowicy krwi, była uwarunkowana SNP genu kodującego ten enzym. Jednak wśród pacjentów z AZT z różnymi SNP dla GPX1 nie odnotowano różnic w obniżaniu miana anty-TPO w odpowiedzi na 3-miesięczną suplementację diety Se [30]. Natomiast w przypadku selenobiałka S (SELENOS), które prawdopodobnie bierze udział w procesie niszczenia białek o nieprawidłowo ukształtowanych strukturach, a także odpowiada w jakimś stopniu za przeciwzapalne właściwości Se, obserwacje w odniesieniu do SNP są bardziej czytelne. Zaburzenie syntezy SELENOS (w wyniku SNP w obrębie promotora genu kodującego to białko – G105A) sprzyja wytwarzaniu cytokin prozapalnych, takich jak IL-1β i czynnik martwicy nowotworu-α (TNF-α) [31]. IL‑1β uwrażliwia tyreocyty na apoptozę [32, 33, 34], a TNF-α wzmacnia ukierunkowaną migrację limfocytów Th₁ do tkanki tarczycowej, co stanowi istotny czynnik uszkadzający tarczycę [35]. Santos i wsp. [36] zaobserwowali także wpływ tego zjawiska na zwiększenie ryzyka wystąpienia AZT.

AZT należy do jednego z najpowszechniej występujących typów zapalenia gruczołu tarczowego w grupie dzieci i młodzieży [37]. Jest również główną przyczyną zaburzeń funkcji tarczycy w regionach prawidłowego nasycenia jodem [38]. Dotychczas ocena wpływu suplementacji diety Se na przebieg AZT w tej grupie wiekowej została przeprowadzona tylko w jednym badaniu klinicznym wykonanym na terenie Niemiec [39]. Stosowanie Se (w postaci selenianu(IV) sodu) w połączeniu z L-T₄ przez 12 miesięcy nie wpłynęło znamiennie na zmniejszenie wytwarzania anty-TPO, niezależnie od dawki, w jakiej mikroelement ten był podawany (tj. 100 lub 200 μg Se/dobę), w porównaniu do wyników, jakie zostały odnotowane w monoterapii L-T₄. Warto jednak zwrócić uwagę, iż w grupie pacjentów suplementowanych wyższą dawką Se wyjściowa wartość tego parametru została zmniejszona o 40,5% (wobec 22,5 i 21% odpowiednio, w grupie z niższą dawką Se oraz z monoterapią L-T₄), natomiast niewykluczone, że brak statystycznie istotnych różnic między poszczególnymi grupami wynikał z niewielkiej ich liczebności (tj. 18, 13 oraz 18 pacjentów – przeważnie dziewczęta – odpowiednio w grupie: otrzymującej Se w dawce 200, 100 μg/dobę oraz kontrolnej). W przypadku anty-TG uzyskano odmienne wyniki. W grupie otrzymującej wyższą dawkę Se wraz z L-T₄ miano przeciwciał anty-TG uległo statystycznie istotnemu obniżeniu w porównaniu do wartości początkowej, podobną obserwację odnotowano również w grupie leczonej wyłącznie L-T₄ [39]. Być może oznaczenie u pacjentów Se i/lub wybranych selenobiałek pozwoliłoby na lepszą ocenę wyników stosowania łączonej terapii na przebieg AZT, tym bardziej, że do badań rekrutowane były osoby z nowo zdiagnozowaną chorobą.

Nourbakhsh i wsp. [40] nie wykluczają, iż właśnie stadium rozwoju choroby, oprócz podaży Se w danym regionie, może mieć istotny wpływ na efekt suplementacji diety Se. W badaniach nie odnotowali zróżnicowania stężeń Se, SELENOP, jak też aktywności GPX3 w surowicy krwi między grupą dzieci i młodzieży z rozpoznanym już wcześniej AZT (wśród których terapię L-T₄ stosowano od co najmniej 2 lat) a grupą kontrolną utworzoną z osób zdrowych.

Obecność przeciwciał anty-TPO w czasie ciąży ma istotne znaczenie z punktu widzenia częstości wystąpienia poporodowego zapalenia tarczycy (PZT). Termin PZT obejmuje autoimmunologiczne schorzenie tego gruczołu, z wyłączeniem choroby Gravesa, powstałe de novo do 1. roku od porodu. Częstość występowania tego typu zapalenia szacowana jest na poziomie około 5,4% ogólnej populacji kobiet. Należy jednak podkreślić, że PZT występuje nawet u 50% kobiet, u których w pierwszym trymestrze ciąży obecne były przeciwciała przeciwtarczycowe (anty-TPO i/lub anty-TG) [41]. Obecność tych przeciwciał w czasie ciąży może zwiększać ryzyko poronienia bądź też przedwczesnego porodu [42, 43]. Mimo wielu przesłanek wskazujących na Se jako czynnik regulujący miano autoprzeciwciał przeciwtarczycowych w ogólnej populacji kobiet, aktualny stan wiedzy na ten temat u kobiet ciężarnych jest niewystarczający. W jednym z nielicznych badań wykazano, iż suplementacja Se diety kobiet (pozostających w stanie eutyreozy) z obecnymi przeciwciałami anty-TPO w trakcie ciąży i w okresie pierwszego roku po porodzie wyraźnie wpłynęła na zmniejszenie ryzyka rozwoju PZT. Stężenie anty-TPO uległo znamiennemu obniżeniu, a ponadto echogeniczność tkanki tarczycowej poprawiła się w porównaniu do kobiet, które otrzymywały placebo. Se był podawany w postaci selenometioniny, w dawce 200 μg Se/ dobę przez 18 miesięcy, począwszy od II trymestru ciąży w grupie 77 kobiet. Badania przeprowadzono we Włoszech [44]. Mao i wsp. [45] nie zaobserwowali natomiast różnic w stężeniu anty-TPO wśród pacjentek z Anglii, które między 12. a 35. tygodniem ciąży były suplementowane Se (w dawce 60 μg Se/dobę w postaci selenowanych drożdży) a grupą otrzymującą placebo. Należy jednak podkreślić istnienie zasadniczych różnic między przytoczonymi wynikami badań, dotyczących m.in.: dawki Se (200 vs. 60 μg Se/dobę), wyjściowego stężenia przeciwciał anty-TPO (mediana: 600 vs. 110 IU/mL), liczebności uczestniczek badań z obecnymi przeciwciałami (151 vs. 25) oraz – przypuszczalnie – podaży jodu [45]. W badaniach Negro i wsp. [44] pacjentki były zobowiązane do stosowania soli jodowanej, ale nie wykonano analiz pozwalających określić stopień wysycenia jodem, podczas gdy uczestniczki badań Mao i wsp. [45] miały stany niedoboru jodu, od lekkiego po umiarkowany, co wykazano na podstawie oznaczeń jodu w moczu.

W badaniach Karanikasa i wsp. [16] grupa 18 pacjentek z AZT w Austrii była suplementowana nieorganiczną postacią Se, tj. selenianem(IV) sodu w dawce 200 μg Se/dobę, przez 3 miesiące. Ponadto, w celu utrzymania wartości TSH w zakresie prawidłowym, jednocześnie stosowana była L-T₄. Autorzy badań nie odnotowali wyraźnych zmian w wytwarzaniu cytokin (takich jak: IL-2, -4, -10, -13, interferon- γ (IFN-γ) oraz TNF-α), wydzielanych przez komórki limfocytów T CD4₊ i CD8₊ we krwi obwodowej pacjentów w warunkach zwiększonej podaży Se. Stężenie anty-TPO również nie uległo obniżeniu. Jednak należy podkreślić, iż podczas rekrutacji nie obowiązywało obostrzenie względem minimalnego stężenia tych przeciwciał. Początkowa średnia wartość dla tego parametru była równa 524±452 IU/mL i została uznana przez autorów za umiarkowanie wysoką. Warto także zwrócić uwagę na dużą wartość odchylenia standardowego tego miana w badanej grupie. Autorzy badań przypuszczają, że dopiero przy wzmożonym, wewnątrztarczycowym stanie zapalnym, prowadzącym do intensywniejszego wytwarzania anty-TPO, mogą się pojawić także zmiany w wytwarzaniu cytokin [16]. Tym bardziej że u pacjentów z AZT, u których miano anty-TPO było większe niż 1000 IU/mL, zaobserwowano znamiennie wyższe stężenie IFN-γ oraz TNF-α w porównaniu do osób zdrowych [46].

W 2011 r. opublikowano wyniki badań Krysiaka i Okopienia [19], przeprowadzonych w polskiej populacji, których głównym celem była ocena przeciwzapalnych właściwości L-T₄ i selenometioniny stosowanych osobno lub łącznie w warunkach nowo zdiagnozowanej, wcześniej nieleczonej choroby Hashimoto. Dawka L-T₄ była ustalana indywidualnie na podstawie wartości TSH, natomiast Se podawano w dawce 200 μg Se/dobę. Badanie trwało 6 miesięcy i zostało ukończone przez grupę 165 uczestniczek. Zarówno L-T₄ jak i Se hamowały proces zapalny, ale za pośrednictwem odmiennych efektorów. L-T₄ zmniejszała wydzielanie cytokin prozapalnych, takich jak: TNF-α, IL-1β, IL-6 i białko chemotaktyczne monocytów 1 (MCP‑1, monocyte chemotactic protein-1), regulując aktywność wydzielniczą monocytów, podczas gdy Se hamował sekrecję TNF-α, IL-2 i IFN-γ oddziałując na limfocyty. Warto podkreślić, że efekty były najlepiej widoczne podczas stosowania L-T₄ w połączeniu z Se. Mechanizmy leżące u podstaw uzyskanych wyników nie są znane. Krysiak i Okopień [19], w oparciu o wyniki badań przeprowadzonych w populacji węgierskiej [47], w których odnotowano statystycznie wyższe stężenie T₃ w monocytach aniżeli w limfocytach, wskazali na różnice w pobieraniu oraz metabolizowaniu L‑T₄ między tymi rodzajami komórek jako jedną z potencjalnych przyczyn odmienności obserwowanych wyników. Niewątpliwie badania na poziomie molekularnym są niezbędne, aby poznać przyczynę odmiennego oddziaływania badanych związków na poszczególne grupy komórek układu immunologicznego. Innym dowodem wskazującym na przeciwzapalny profil działania L-T₄ i Se, jaki w tych badaniach udało się zaobserwować, było znamienne obniżenie stężenia białka C-reaktywnego (CRP) – markera ogólnoustrojowego stanu zapalnego. Co istotne, w odpowiedzi na L-T₄ i/lub Se znamiennemu obniżeniu uległo również miano anty-TPO. Trzeba jednak zaznaczyć, że obserwacje zostały przeprowadzone w grupie pacjentek w stanie eutyreozy i nie powinny być ekstrapolowane na warunki zaburzonego wytwarzania T₄ i T₃ w wyniku niedoczynności tarczycy [19].

Inne badania, w których ocena immunoregulacyjnych właściwości Se była rozpatrywana również w szerszym zakresie parametrów biochemicznych, zostały przeprowadzone w populacji włoskiej, w grupie 60 kobiet z AZT. Wpływ Se na funkcje układu immunologicznego był analizowany za pomocą zmiany stężeń chemokin, takich jak: CXCL-9, CXCL-10, CXCL-11 oraz cytokin IFN-γ i TNF-α [22]. Jedną z głównych funkcji chemokin jest rekrutowanie różnych subpopulacji leukocytów do miejsc objętych stanem zapalnym. Wymienione wyżej chemokiny (CXCL-9, 10, 11) są związane z odpowiedzią immunologiczną zależną od komórek Th₁ [ 48], których nadmierna aktywacja występuje w przebiegu choroby Hashimoto. Podwyższone stężenie tych CXCL wśród pacjentów z nowo zdiagnozowaną AZT w porównaniu do osób zdrowych sugeruje ich rolę w patogenezie tego schorzenia [49, 50, 51, 52]. Przypuszczalnie tyreocyty w obecności IFN-γ i TNF-α (cytokin prozapalnych wydzielanych przez limfocyty Th₁) uwalniają chemokiny CXCL-9, CXCL-10, CXCL-11, a to sprzyja tworzeniu się skupisk tych limfocytów w komórkach tarczycy [48]. Zatem próba oceny wpływu Se na ewentualne zmiany stężeń wspomnianych wyżej molekuł była uzasadniona. Do badań Pilli i wsp. [22] rekrutowano wyłącznie pacjentki w stanie eutyreozy, niewymagające stosowania terapii L-T₄. Uczestniczki w sposób losowy zostały przyporządkowane do 3 grup otrzymujących odpowiednio: placebo, Se (w postaci selenometioniny) w dawce 80 μg Se/dobę oraz Se (w tej samej postaci) w dawce 160 μg Se/dobę. Badanie trwało 12 miesięcy. Suplementacja diety Se, niezależnie od dawki, wpłynęła statystycznie istotnie na zmniejszenie stężenia chemokin CXCL-9 i 10. Natomiast w przypadku chemokiny CXCL-11 oraz cytokin IFN-γ i TNF-α takie zmiany zostały odnotowane w 6. miesiącu od rozpoczęcia badań. Po upływie kolejnych 6 miesięcy (tj. na zakończenie badań), wartości tych parametrów były ponownie zbliżone do wartości początkowych, co może dowodzić złożoności mechanizmów leżących u podstaw immunoregulacyjnego działania Se w przebiegu AZT. W przypadku przeciwciał anty-TPO suplementacja diety Se, niezależnie od dawki, nie wpłynęła na istotną statystycznie zmianę ich stężenia. Biorąc jednak pod uwagę to, że w grupie placebo w 6. i 9. miesiącu odnotowano wzrost mediany stężenia anty-TPO, odpowiednio o około 45 i 27% względem wartości wyjściowej, a następnie stężenie to utrzymywało się na podobnym poziomie, warto zwrócić uwagę na potencjalnie ochronne działanie Se w rozwoju choroby [22].

Ocena wpływu suplementacji diety Se na wytwarzanie chemokin CXCL-9, CXCL-10 oraz CXCL-11 wśród włoskich pacjentów z AZT była również przedmiotem badań Pirola i wsp. [24]. Podawanie Se w postaci selenometioniny, w dawce 83 μg Se/dobę przez 4 miesiące, wpłynęło na znamienne obniżenie stężenia tylko CXCL-9. Autorzy przytoczonych badań także nie odnotowali statystycznie istotnych zmian stężenia przeciwciał anty-TPO.

Podobnie wyniki innych badań, przeprowadzonych również we włoskiej populacji, nie potwierdziły udziału Se w regulowaniu stężenia chemokiny CXCL-10 jak również anty‑TPO. W tym przypadku dieta 38 pacjentek z AZT w stanie eutyreozy była suplementowana Se w dawce 166 μg Se/dobę (w postaci selenometioniny) przez 6 miesięcy [23].

Na podstawie dostępnej literatury, niezbędna jest kontynuacja tego typu badań, w celu dokładniejszego poznania wpływu Se na funkcje układu immunologicznego w przebiegu AZT.

Podsumowując, można stwierdzić, iż w wyżej cytowanych pracach brakuje spójności wyników. Ponadto częste ograniczanie monitorowania wpływu Se na przebieg choroby do oznaczania tylko miana autoprzeciwciał nie jest w pełni pomocne w zrozumieniu mechanizmów, za pomocą których Se może uczestniczyć w regulowaniu rozwoju procesu autoimmunologicznego w chorobie Hashimoto. W dotychczasowych badaniach często brakowało szczegółowej oceny zasobów selenowych organizmu, w której uwzględnione zostałyby selenobiałka uczestniczące w dystrybucji Se, a także we wzmacnianiu potencjału antyoksydacyjnego.

Pomijany był także aspekt dokładnego ustalenia podaży jodu wśród uczestników. Zamiast tego autorzy powoływali się na ogólną populacyjną tendencję spożycia tego pierwiastka. Ponadto, wiedząc, że w wyjaśnianiu zaburzeń immunologicznych w patogenezie AZT zwraca się szczególną uwagę na zwiększoną aktywność limfocytów Th₁ [53, 54] oraz Th₁₇ [55, 56, 57], ewaluacja zmian w wytwarzaniu cytokin przez te komórki również wydaje się niezbędna.

W świetle dotychczas przeprowadzonych badań rola Se w AZT nadal jest słabo poznanym zagadnieniem. Ponadto konkluzje pochodzące z dwóch najnowszych metaanaliz (w których większość z uwzględnionych badań klinicznych była przeprowadzona w populacji europejskiej) wskazują na potrzebę kontynuowania badań oceniających wpływ suplementacji diety Se na przebieg choroby Hashimoto. Istotne, aby obejmowały one także inne niż anty-TPO/anty-TG parametry kliniczne [58, 59]. Dopiero wyniki takich badań mogą być pomocne w ewentualnym formułowaniu nowych wytycznych dotyczących leczenia i suplementacji pacjentów.