Model research of the pig’s microbiome based on “One Health” concept in the light of the shared human and animal health

Mikrobiomem określa się materiał genetyczny ogółu drobnoustrojów, w tym bakterii (mikrobiota), które tworzą zróżnicowaną społeczność mikroorganizmów komensalnych, symbiotycznych i patogennych, bytujących w danej niszy [18, 20]. Kolonizują organizm człowieka i zwierząt, a ich unikalna kompozycja warunkuje wiele aktywności biologicznych danego osobnika [16]. Mikrobiom człowieka pod względem liczebności bakterii przewyższa liczbę komórek ludzkiego organizmu, a dzięki pełnionej funkcji, określany jest często jako dodatkowy, „zapomniany narząd” [1, 33]. Bierze udział w procesach obronnych, metabolicznych, fizjologicznych i troficznych [18, 36]. Uważa się, iż odgrywa także główną rolę w utrzymaniu wysokiego statusu zdrowotnego, co jest uwarunkowane zachowaniem pożądanych proporcji i naturalnych relacji między bakteriami a komórkami organizmu gospodarza. Skład flory bakteryjnej zasiedlającej przewód pokarmowy zależy od spożywanego pokarmu i zawartego w nim błonnika, ale pozostaje też w związku z szeroko pojętymi warunkami środowiskowymi, w tym wszechobecnymi czynnikami stresogennymi. Mikrobiom wydają się kształtować także predyspozycje osobnicze, jak również wiek czy gatunek zwierząt.

Wszystkie te czynniki w różnym stopniu stwarzają optymalne warunki do rozwoju lub redukcji liczebności określonych bakterii; pojawiania się jednych populacji i zanikania innych. Współzawodniczą ze sobą, kolonizując organizm gospodarza i modulując w ten sposób m.in. jego układ odpornościowy. Drobnoustroje korzystają z substancji odżywczych dostarczanych z pokarmem. Przy ich deficycie „konkurują” wręcz w pewien sposób z gospodarzem. Rozkładają niektóre związki, konwertując te nieprzyswajalne w absorbowalne składniki odżywcze (np. krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe SCFA), wpływając przez to na metabolizm gospodarza [6, 11, 29, 35]. W celu ustalenia innych, niezbadanych dotąd zależności i powiązań między mikrobiomem a gospodarzem, wykorzystuje się najnowsze zdobycze metagenomiki (genomika populacyjna drobnoustrojów środowiskowych, która bada cały zbiorczy genom mikrobiota na podstawie DNA pozyskanego bezpośrednio z danego środowiska) [5].

Dostęp do nowych metod diagnostycznych, pozwalających współcześnie profilować nie tylko mikrobiom człowieka, ale i zwierząt gospodarskich, umożliwia ustalenie zależności, między wpływem czynników zewnętrznych, takich jak pasza, środowisko czy podjęte działania terapeutyczne, a uzyskiwanymi parametrami produkcyjnymi. Ocena mikrobiomu jelitowego świń zyskała w ostatnich latach na znaczeniu, uwzględniając to, że świnie służą nie tylko jako ważne źródło żywności pochodzenia zwierzęcego, ale także jako doskonałe modele biomedyczne dla zdrowia ludzi [24, 34].

Badania te wpisują się również w koncepcję „jedno zdrowie” (One Health), która odnosi się do ochrony zdrowia człowieka, przy współdziałaniu ochrony zdrowia zwierząt [44]. W ujęciu „One Health” zwraca się uwagę m.in. na możliwość transferu zarówno patogennych, jak i niepatogennych składowych mikrobiomu między ludźmi, zwierzętami a środowiskiem. Ograniczenie stosowania antybiotyków u zwierząt służących do produkcji żywności, ma na celu zminimalizowanie występowania bakterii opornych na antybiotyki. Podobnych zależności poszukuje się w populacji ludzi, jednak biorąc pod uwagę niewielką liczbę badań, trudno ocenić implikacje dla zdrowia publicznego. Tym niemniej, dostępne dane wpłynęły na opracowanie przez WHO (World Health Organisation) wytycznych, dotyczących stosowania antybiotyków u zwierząt przeznaczonych do konsumpcji [42]. Wydaje się, że takich wytycznych może być coraz więcej, bo już dawno zauważono zależność między żywieniem i leczeniem zwierząt, a zdrowiem i mikrobiomem człowieka. Dalsze nieuzasadnione stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych u zwierząt zwiększa pulę genów oporności na antybiotyki, a także częstość ich występowania, ponieważ bakterie w większości migrują do środowiska [27]. W hodowli świń stwierdzono np. znaczący związek mikrobiomu jamy nosowej zatrudnionych na fermach pracowników ze środowiskiem fermowym. Zdefiniowano jednocześnie tzw. rdzenny mikrobiom ferm trzody chlewnej, kształtujący mikrobiom dróg oddechowych człowieka. Różnił się on znacząco nie tylko między indywidualnymi obiektami, ale wykazywał też większą bioróżnorodność niż w badanych fermach bydła, czy u osób niemających kontaktu z hodowlą świń [21]. Badania Tan i wsp. [41] również wykazały, iż długotrwała ekspozycja i praca z trzodą chlewną wpływają na kompozycję mikrobiomu jelitowego pracowników, choć nie pociągało to za sobą istotnych zmian w ich metabolomie, wskazując tym samym na dużą plastyczność funkcjonalną przemian metabolicznych. Odpowiedź na pytanie: czy przesunięcia związane z bliskim kontaktem ze środowiskiem fermowym mogą się odbijać na zdrowiu człowieka, wymaga niestety długotrwałego monitorowania mikrobiomu. Badania takie rozwiną się zapewne dopiero w przyszłości. Zrozumienie implikacji związków mikrobiomu ze środowiskiem a zdrowiem ludzi i zwierząt w nim zamieszkujących, stwarza możliwości innowacyjnego i holistycznego podejścia do diagnostyki, leczenia czy podejmowania jakiejkolwiek interwencji. Badania wskazują, iż na skład mikrobiomu ludzi i zwierząt wpływa kilka procesów, a są to: ekspozycja na określone drobnoustroje (np. mikrobiom rodzicielski, populacji, zwierząt czy środowiska), filtracja tej ekspozycji oparta o wybrane cechy drobnoustrojów i żywiciela (np. metabolizm, odporność) oraz skutki konkurencyjnych lub kooperacyjnych interakcji między drobnoustrojami a fagami występującymi w środowisku gospodarza [43].

Metoda sekwencjonowania nowej generacji NGS (next generation sequencig) wykorzystywana do badań nad mikrobiomem, oparta jest na technice molekularnej, pozwalającej na analizę wybranych regionów genomu, całych eksomów (DNA kodujące), a nawet całych genomów, dzięki czemu możliwe jest oszacowanie składu mikroflory [13]. Obecnie w celu uzyskania referencyjnego katalogu genów mikrobiomu jelitowego świń stosuje się sekwencjonowanie całkowitego metagenomu. Warto podkreślić, że przeprowadzone dotąd badania wykazały, iż referencyjny katalog mikrobiomu jelita świni dzielił więcej nieredundantnych genów (niepowielonych, niezmienionych) między człowiekiem a świnią, niż człowiekiem a myszą. Dlatego też świnia jest doskonałym modelem badawczym, podobnym pod względem anatomii, immunologii i fizjologii do ludzi [8].

Wiele bakterii określa się jako „niehodowalne” lub „niemożliwe do wyhodowania” (uncultivable), ponieważ nie zostały jeszcze poznane lub są znane, ale nie można ich rozmnożyć w warunkach laboratoryjnych. Metagenomika odegrała istotną rolę w ich poznaniu, a także przyczyniła się do opracowania nowych pożywek, umożliwiających ich hodowlę. Klasycznym przykładem jest przypadek Tropheryma whipplei, Gram-dodatniej laseczki, której hodowla możliwa jest jedynie w obrębie linii komórkowej fibroblastów ludzkich. Dane genomu tej bakterii wykorzystano do zidentyfikowania jednostkowych niedoborów metabolicznych, umożliwiając wytworzenie specyficznego środowiska aksjalnego (SAM) [7].

Platformy NGS wykonują jednocześnie sekwencjonowanie milionów małych fragmentów DNA. Aby je połączyć, stosuje się analizy bioinformatyczne i mapowanie indywidualnych odczytów do poznanych już genomów referencyjnych. Ogromną dokładność zapewnia wielokrotne sekwencjonowanie każdej z występujących w genomie zasad. Metoda NGS może być wykorzystana do sekwencjonowania całych genomów lub jedynie ich wybranych części, w tym wszystkich 22 000 genów kodujących (cały eksom) lub niewielkiej liczby pojedynczych genów, dzięki czemu jest bardzo użyteczna diagnostycznie [2]. Głównym zastosowaniem NGS w mikrobiologii jest zastąpienie konwencjonalnej charakterystyki patogenów opartej o ocenę morfologii, właściwości barwienia i cech metabolicznych, ich charakterystyką związaną z genomem. Znając genom można precyzyjnie rozpoznać daną bakterię. Można też poszukiwać genetycznych markerów potencjalnej patogenności np. genów odpowiedzialnych za wytwarzanie toksyn. Metoda sekwencjonowania ma jednak ograniczenia, są to m.in. ciągle wysokie koszty badań, a więc i ograniczona liczba prób poddawanych analizie. Należy także wspomnieć o braku możliwości identyfikacji niektórych gatunków tylko na podstawie otrzymanej sekwencji. Wyzwaniem jest również analiza danych sekwencji generowanych na różnych platformach, z różnymi marginesami błędów oraz szczegółowa walidacja odmiennych metod przygotowywania bibliotek.

Liczba badań NGS przeprowadzanych na różnych platformach rośnie. Szczególnie potrzebne są te, które obejmują identyfikację szczepów, ich charakterystykę i typowanie w celu stworzenia referencyjnych baz danych. Zdecydowanie brakuje obecnie standardów jakości sekwencji uzgodnionych na szczeblu międzynarodowym oraz analizy i interpretacji danych kluczowych dla badań klinicznych.

Istnieje kilka platform, tj. „narzędzi diagnostycznych” wykorzystujących zróżnicowane technologie sekwencjonowania DNA. Wśród nich najpowszechniej używanymi są: Ion Torrent Personal Genome Machine (PGM), Pacific Biosciences (PacBio) oraz Illumina MiSeq. Ion Torrent PGM wykorzystuje technologię półprzewodnikową, która opiera się na mierzeniu zmian pH powstałych wskutek uwalniania jonów wodorowych po włączeniu nukleotydów podczas syntezy. Fragmenty DNA ze specyficznymi sekwencjami adaptacyjnymi są łączone, a następnie klonalnie amplifikowane za pomocą PCR emulsyjnego na powierzchni kulek o średnicy 3 mikronów, znanych jako cząsteczki sferyczne jonów [37]. PacBio przeprowadza proces umożliwiający sekwencjonowanie pojedynczej cząsteczki w czasie rzeczywistym (single molecule real time, SMRT). W tym procesie cząsteczki polimerazy DNA, związane z matrycą DNA, są mocowane do dna studzienek o szerokości 50 nm, zwanych falowodami trybu zerowego (zero-mode waveguides, ZMW). Każda polimeraza może przeprowadzić syntezę drugiej nici DNA w obecności fluorescencyjnie znakowanych nukleotydów γ-fosforanu [37, 38]. Natomiast w Illumina, stosuje się metodę “sekwencjonowania przez syntezę”, wykorzystując fluorescencyjnie znakowane nukleotydy z odwracalnym terminatorem, na klonowo powielonych matrycach DNA, unieruchomionych na powłoce akryloamidowej na powierzchni szklanej komórki przepływowej. Platforma zawiera wiele instrumentów o różnej przepustowości i długości odczytu. Instrumenty MiniSeq i MiSeq mają niską i średnią przepustowość próbki, przeznaczone są dla mniejszych laboratoriów i rynku diagnostyki klinicznej [37]. Znacznie droższe urządzenia NextSeq, HiSeq i Nova-Seq zostały zaprojektowane z myślą o dużo większej przepustowości, zmniejszając koszt analizy pojedynczej próbki, wymagają jednak dodatkowej automatyzacji - przygotowania biblioteki [4]. Obecność bakteryjnego DNA w badanych próbach potwierdzana jest metodą real-time PCR. W reakcji stosuje się uniwersalne startery, amplifikujące fragment bakteryjnego genu 16S rRNA [2, 10]. Zgodnie z protokołem Illumina analizę metagenomiczną bakteryjnego genu kodującego 16S rRNA przeprowadza się na bazie hiperzmiennego regionu V3-V4 genu 16S rRNA. Analiza składa się z 3 etapów: automatycznego demultipleksowania próbek, generowania plików fastq, zawierających surowe odczyty oraz klasyfikacji odczytów typu paired-end, w poszczególnych kategoriach taksonomicznych (klasy, rodzina, rodzaj, królestwo, rząd, typ gatunek) [31].

W przypadku trzody chlewnej badania mikrobiomu z wykorzystaniem nowoczesnych technologii sekwencjonowania wydają się szczególnie istotne z powodu zbliżających się nieuchronnych zmian w postępowaniu profilaktycznym i terapeutycznym. 28 stycznia 2022 r. zacznie obowiązywać Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/6 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie weterynaryjnych produktów leczniczych, mające na celu bardziej rygorystyczne zwalczanie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe. Wprowadza ono m.in. zakaz metafilaktycznej podaży antybiotyków zwierzętom i też kolejne wyłączenie niektórych chemioterapeutyków z produktów weterynaryjnych. Występowanie biegunek, wolne tempo wzrostu, jak i słabe wykorzystanie paszy powodują straty i pogorszenie efektywności chowu i hodowli. W związku z narastającym problemem antybiotykooporności, prawidłowa diagnostyka mikrobiologiczna jest niezwykle istotna. Mikroflora jelitowa to „cel” patogenów, ale także obraz odzwierciedlający stan zdrowia i odporność danego osobnika. W żywieniu świń coraz większą uwagę przykłada się do różnych dodatków paszowych działających immunoprotektywnie bądź immunostymulująco w świetle przewodu pokarmowego. Taką grupą dodatków są pro-, pre- i symbiotyki, których korzystne działanie jest szczegółowo opisane [9, 47]. Analiza metagenomowa drobnoustrojów jelitowych u prosiąt, którym podawano bakterie Lactobacillus plantarum potwierdziła ich wpływ na zmianę składu drobnoustrojów mikroflory kałowej. Wykazano również większą bioróżnorodność mikroorganizmów oraz słabszą ekspresję genów warunkujących zapalenie jelit, tym samym wpływając na ich prawidłowy rozwój i przeciwdziałając stanom zapalnym. U prosiąt po odsadzeniu, które otrzymywały bakterie L. plantarum potwierdzono większą koncentrację immunoglobulin IgG w surowicy krwi [39]. U starszych osobników, już po odsadzeniu, stosuje się enzymy paszowe, takie jak fitaza, amylaza, enzymy degradujące polisacharyd nieskrobiowy (NSP) (np. ksylanaza, β-glukanaza i β-mannanaza), proteazy i lizozym. Substancje te wpływają m.in. na zmianę składu mikroflory jelitowej lub jej szybsze dojrzewanie [12]. Innymi substancjami zyskującymi zainteresowanie badaczy są fitobiotyki, wśród których znalazły się zioła, takie jak: oregano czy tymianek, a także czosnek [25].

Skład mikroflory (rozpatrując profil osobników zdrowych) nie jest stały i podlega zmianom, zależnym nie tylko od stanu zdrowia, genotypu i fenotypu odpornościowego, wieku, ale także od czynników środowiskowych, takich jak dieta, stosowanie antybiotyków czy czynniki stresowe [40]. Dowiedziono, że mikroorganizmy zasiedlające przewód pokarmowy zmieniają się od urodzenia do osiągnięcia dojrzałości organizmu gospodarza [51]. Kim i wsp. [19] wykazali, iż w badanych próbkach kału prosiąt wraz z wiekiem populacja bakterii zmienia się z przewagi tlenowców na przewagę beztlenowców; zmniejsza się również różnorodność mikrobiologiczna. Technologia NGS umożliwia ocenę wpływu czynników zewnętrznych na kompozycję i różnorodność mikrobiomu jelitowego. Na przykład, badacze postawili hipotezę, że zakwaszacze do paszy przeznaczonej dla świń sprzyjają rozwojowi pożądanych bakterii (takich jak Lactobacilli) i zmniejszają liczbę drobnoustrojów „szkodliwych” (niektóre E. coli), obniżając pH żołądka lub bezpośrednio wpływając na bakterie chorobotwórcze. Jednak badania in vivo oparte na metodzie NGS wykazały spadek liczby bakterii Lactobacilli [26].

Natomiast Yu i wsp. [49] oceniali wpływ długoterminowego ograniczenia białka w diecie warchlaków na morfologię jelit, enzymy trawienne, hormony jelitowe i mikroflorę okrężnicy. Badanie wykazało znaczący wpływ diety na skład mikroflory jelitowej. Poziom białka paszowego w treści jelita grubego świń nie rzutował na różnorodność mikroflory. Redukcji uległa natomiast liczba bakterii Streptococcus, Lactobacillus i Bacteroides, podczas gdy wzrosła liczba Prevotella i Ruminococcus. Cytowani autorzy sugerują, że bakterie z rodzaju Bacteroides mogą reagować na liczbę spożywanych kalorii oraz że mikroflora jelitowa może potencjalnie zmaksymalizować wchłanianie energii z paszy bogatej w węglowodany.

Część badań dotyczących mikrobiomu, poświęcona jest ustaleniu „bazowego” składu mikroflory jelitowej świń. W doświadczeniu Holmana i wsp. [14] wśród co najmniej 90% próbek pobranych z przewodu pokarmowego, wykryto rodzaj: Clostridium, Blautia, Lactobacillus, Prevotella, Ruminococcus, Roseburia oraz Rikenellaceae (grupa jelita RC9) i Subdoligranulum. Inne badania częściowo to potwierdziły - u prosiąt dominował rodzaj Clostridium, Lactobacillus, Ruminococcus, Streptococcus, Subdoligranulum, Peptostreptococcaceae, Escherichia, Lachnospiraceae oraz Cyanobacteria [23]. W badaniu Crespo-Piazuelo i wsp. [8] przewód pokarmowy świń najczęściej zasiedlony był bakteriami z rodzaju Akkermansia, CF231, Phascolarctobacterium, Prevotella, SMB53 i Streptococcus. Badania przeprowadzone u ludzi wykazały, iż obecność rodzaju Prevotella jest powiązana z dużym spożyciem błonnika złożonego. Równie powszechnie występującym u ludzi rodzajem, wytwarzającym krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe jest Phascolarctobacterium [8]. Określenie tzw. status quo mikrobiomu jelitowego jest podstawą do dalszych badań, w których ocenie podlegają jego zmiany w wyniku stosowania różnych mieszanek paszowych, jak i leków.

Dalsze kierunki badawcze dotyczą oceny skuteczności przeszczepu mikrobioty jelitowej (FMT, Fecal Microbiota Transplantation), którego celem jest uzyskanie optymalnego składu drobnoustrojów w świetle jelit, a zarazem ograniczenie infekcji bakteryjnych, wirusowych oraz uzyskanie korzystnych wyników hodowlanych [22, 29, 32]. Prowadzone są również wspólne badania mikrobioty jelitowej zwierząt i ludzi pod kątem horyzontalnego transferu mobilnych genów oporności na antybiotyki (ARGs, antibiotic resistance genes) i tzw. resistome – jak określa się całokształt genów oporności na antybiotyki, występujących w populacjach bakterii chorobotwórczych i niechorobotwórczych. Poszukuje się takich genów ARG, które wspólnie pojawiają się u człowieka i wybranych gatunków zwierząt. Wykazano, że do grupy tej należy m.in. gen oporności na aminoglikozydy ant-6 Ia, zidentyfikowany w mikrobiota świń i ludzi [15, 50].

Innym istotnym przykładem zastosowania NGS są badania zmienności liczby kopii DNA (copy number variations, CNVs), tj. różnic w sekwencji genomowej, wynikającej ze zwiększenia liczby lub utraty przez delecję lub duplikację, określonych fragmentów DNA. Zmienność liczby kopii DNA jest powiązana z występowaniem wielu schorzeń u ludzi i zwierząt [28]. Jiang i wsp. [17] podjęli się przeprowadzenia dogłębnej charakterystyki CNVs świń. Tym samym umożliwili wgląd w zmienność genomu świni oraz mechanizmów CNVs, wykorzystując ten gatunek jako biomedyczny model chorób ludzi.

Badania Bergamaschi i wsp. [3] z wykorzystaniem metody sekwencjonowania, przeprowadzone w warunkach terenowych pozwoliły na ocenę zależności genom-mikrobiom oraz jej wpływ na kształtowanie się mikrobiomu jelitowego i rozwój świń. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono, iż czynniki genetyczne wpływają zarówno na wzrost i otłuszczenie badanych zwierząt, a także na kształtowanie się mikrobiomu jelitowego świń. Wykazano, że najbardziej powiązane z parametrami wzrostu i otłuszczenia są trzy grupy bakterii: Firmicutes, Bacteroidetes oraz Fusobacteria. Na poziomie taksonomicznym rodzaju Clostridium, Prevotella, Lactobacillus i Eubacterium wydają się dodatnio powiązane z przyrostami. Powyższe badania dowiodły, iż geny odgrywają główną rolę w kształtowaniu się mikrobiomu jelitowego, jednak jego skład zmienia się pod wpływem wielu czynników. Najbardziej znaczącymi okresami w rozwoju świń, pod względem tych zmian są: laktacja u loch, okres do odsadzenia, okres po odsadzeniu oraz tucz [24]. Według Li i wsp. [24] w składzie mikrobiomu jelitowego świń dominuje rodzaj Prevotella, co potwierdzono także w innych pracach. Autorzy zaznaczają jednak, że Prevotella i Megasphaera występowały najliczniej na wszystkich etapach tuczu. Clostridiaceae i Bacteroidetes występowały obficie po odsadzeniu i na etapie tuczu, natomiast w okresie laktacji i przed odsadzeniem wykryto ich niewiele.

Należąca do rodziny Clostridiaceae bakteria Clostridium difficile występuje u różnych gatunków zwierząt gospodarskich, zwłaszcza u świń. Szczepy izolowane od zwierząt są bardzo podobne w swych właściwościach do szczepów izolowanych od ludzi. Sugeruje to możliwość transmisji między zwierzętami a człowiekiem, jednak nie wykazano, by szczepy odzwierzęce odgrywały wiodącą rolę w przypadku zachorowań u ludzi. Przyczyną zachorowań u ludzi, a także i zwierząt wydaje się endogenne ujawnianie właściwości chorobotwórczych szczepów C. difficile w następstwie dodatkowych czynników, takich jak leczenie antybiotykami lub zmiana sposobu żywienia [45]. Wpływ ewentualnych zmian diety na populacje drobnoustrojów jelitowych także podlega wnikliwej ocenie w analizach z zastosowaniem NGS. Poznanie możliwości modulacji składem mikrobiomu jest istotne w celu poprawy jakości chowu zwierząt oraz utrzymania ich prawidłowego statusu zdrowotnego. Związane z wiekiem różnice we wpływie komponentów paszowych na skład flory bakteryjnej planuje się wykorzystać nie tylko przy optymalizacji receptur mieszanek paszowych, ale także w celu redukcji transmisji patogenów wśród zwierząt, uwzględniając również aspekt zoonotyczny. Jako przykład można tu wymienić infekcje wywołane przez pałeczki Salmonella. W wyniku spożywania zanieczyszczonej nietyfoidalnymi salmonellami żywności pochodzenia zwierzęcego, w tym pochodzących od świń - dochodzi do zatruć pokarmowych człowieka. Jednocześnie następuje zakażanie populacji ludzkiej anty-biotykoopornymi szczepami oraz przenoszenie genetycznej informacji determinującej te cechy do bakterii gospodarza (infectious drug resistance), a to obniża skuteczność antybiotykoterapii [30, 46].

Narzędzia, takie jak sekwencjonowanie nowej generacji umożliwiają prowadzenie innowacyjnych badań z powiązanych ze sobą dziedzin mikrobiologii środowiskowej, ludzi i zwierząt. Bioróżnorodność może być powszechnie stosowaną miarą stabilności mikroflory jelitowej - większa różnorodność oznacza bowiem większą stabilność [48]. Nowoczesna metoda sekwencjonowania umożliwia zatem badania mające na celu nie tylko odkrywanie i poznawanie funkcji mikrobiomu jelitowego w celu poprawy zdrowia i hodowli zwierząt, ale także w świetle popularnej koncepcji wspólnego zdrowia („One Health”) oraz pozyskiwania wysokiej jakości produktów pochodzenia zwierzęcego.