Ewolucja Osadnictwa Na Prawie Wołoskim W Karpatach Polskich

The evolution of settlement under the Wallachian Law in the Polish Carpathians. The article aims to present the temporal and spatial evolution of settlements on the basis of the Wallachian law in the Polish part of the Carpathian Mountains. A series of thematic maps have been prepared that show the distribution of settlements over a period of more than 300 years, from the second half of the 14^th century to the second half of the 17^th century. A total of 479 settlements based on Wallachian law or with a certified Wallachian presence have been documented in the physical-geographical area of the Polish Carpathians. They accounted for 28% of all settlements in the region. It should be noted that 70% (339) of these settlements disappeared as a result of the forced population relocations of 1945–1950. Two phases can be distinguished in the history of Wallachian settlement in the Polish Carpathians. The first (from the second half of the 14^th century to the end of the 15^th century) was mainly related to the military, guardian function of the settlements – 87 new sites were established at that time. The second phase (from the 16^th to the end of the 17^th century) was rather determined by economic factors, stimulated by climatic changes during the so-called Little Ice Age. During this period, there was an increase in the dynamics of Wallachian settlement, which resulted in the creation of 392 settlements in the mountainous zone, which had poor conditions for farming (above 500 meters above sea level). Settlement under Wallachian law lost its originally ethnic character, becoming a tool for effective colonization of the Carpathians based on pastoral or pastoral-agricultural economy.

Streszczenie. Celem artykułu jest prezentacja czasowej i przestrzennej ewolucji osadnictwa na prawie woło-skim w polskiej części Karpat. Przygotowano serię map tematycznych, które przedstawiają rozmieszczenie osad w okresie ponad 300 lat, od drugiej połowy XIV wieku do drugiej połowy XVII wieku. Na obszarze fizycznogeograficznym polskich Karpat łącznie udokumentowano 479 miejscowości opartych na prawie wołoskim lub z poświadczoną obecnością Wołochów. Stanowiły one 28% wszystkich miejscowości w tym regionie. Należy podkreślić, że 70% (339) tych osad zniknęło w wyniku przymusowych przesiedleń ludności z lat 1945–1950. W historii wołoskiego osadnictwa w polskich Karpatach wyróżnia się dwie fazy. Pierwsza (od drugiej połowy XIV wieku do końca XV wieku) była związana głównie z militarną, strażniczą funkcją osad — powstało wówczas 87 nowych lokalizacji. Druga faza (od XVI do końca XVII wieku) była raczej uwarunkowana przez czynniki gospodarcze, stymulowane zmianami klimatycznymi podczas tzw. Małej Epoki Lodowej. W okresie tym doszło do zwiększenia dynamiki osadnictwa wołoskiego, co zaowocowało stworzeniem 392 osad w strefie górskiej, mającej złe warunki do prowadzenia gospodarki rolnej (powyżej 500 m n.p.m.). Osadnictwo na prawie wołoskim straciło swój pierwotnie etniczny charakter, stając się narzędziem umożliwiającym efektywną kolonizację Karpat w oparciu o gospodarkę pasterską lub pastersko-rolniczą.