The genetics of obesity - Pathogenetic, clinical and diagnostic aspects

Otyłość wśród dzieci i dorosłych stanowi złożony, wzrastający w ciągu ostatniej dekady problem medyczny i społeczny zarówno ze względu na jej rozpowszechnienie oraz skutki zdrowotne i ekonomiczne. Jak wskazują wyniki wieloośrodkowych badań, otyłość może być wynikiem interakcji czynników genetycznych i środowiskowych w etiopatogenezie otyłości. Szczególnie w przypadkach tzw. ekstremalnych może być jednym z objawów zespołu genetycznie uwarunkowanego. Wyszczególnia się trzy typy genetycznie uwarunkowanej otyłości: postaci izolowane (niesyndromiczne) uwarunkowane jednogenowo, postaci otyłości monogenowej zespołowej współistniejącej z cechami dysmorfii i/lub wadami wrodzonymi, uwarunkowanej mutacjami określonego genu (ów), aberracjami chromosomowymi, w tym zmianami submikroskopowymi. Najczęściej występująca tzw. otyłość powszechna (kompleksowa) uwarunkowana jest obecnością licznych zmian zlokalizowanych w różnych miejscach genomu, które podlegają interakcjom i modyfikacjom przez czynniki środowiskowe (etniczne, dieta, tryb życia, flora bakteryjna, stres oksydacyjny) i epigenetyczne (np. związane z metylacją DNA, modyfikacja histonów) oraz epistatyczne (oddziaływanie międzygenowe). Odkrycia ostatnich lat dokonane dzięki rozwojowi najnowszych technik badawczych genomu człowieka (GWAS – Genome – WideAssociationStudies), bioinformatyki, proteomiki umożliwiły wyłonienie około 8 kluczowych spośród 97 genów, które prawdopodobnie odgrywają ważną rolę w metabolizmie osób otyłych. Wyniki dotychczasowych badań nad patogenezą otyłości kompleksowej nie wyjaśniają potencjalnego patogennego znaczenia wykrytych zmian w genomie u człowieka. Przedstawiono problematykę neuroendokrynnej regulacji uczucia głodu i sytości oraz skutki kliniczne mutacji genów związanych ze szlakiem melanokortynowym oraz charakterystykę częściej występujących zespołów otyłości syndromicznej, w tym zespołów uwarunkowanych mechanizmem „genomic imprinting”. Zaproponowano algorytm postępowania diagnostycznego w przypadku podejrzenia zespołowych postaci otyłości.