Tom 61 (2015): Zeszyt 3 (September 2015)

Opisano cechy morfologiczne diaspor i siewek omanu wielkiego Inula heleninum L. Przeprowadzono czteroletni cykl comiesięcznych badań zdolności kiełkowania. Stwierdzono, że optymalnymi warunkami fizycznymi przeprowadzania analiz jest dostęp światła i temperatura zmienna (30°C przez 8 godzin, 20°C przez 16 godzin). W tych warunkach odsetek kiełkujących niełupek wynosił do 90%. Diaspory zachowywały żywotność do 7 lat po zbiorze.

Prezentowane badania obejmowały dwa odrębne doświadczenia, mające na celu określenie warunków przełamywania spoczynku nasion jeżówki purpurowej (Echinacea purpurea cv. Magnus) oraz wpływu zasolenia na ich kiełkowanie. W pierwszym z eksperymentów zastosowano pięć poziomów stężeń kwasu giberelinowego GA₃ (0, 250, 500, 1000 i 1500 mg×L⁻¹) w połączeniu z chłodną stratyfikacją nasion trwającą odpowiednio: 0, 5, 10 i 15 dni, i przebiegającą w wilgotnym podłożu w temperaturze 5°C. Doświadczenie czynnikowe przeprowadzono w układzie całkowicie losowym, w czterech powtórzeniach. Analizy statystyczne wykazały, że zastosowanie dziesięciodniowej chłodnej stratyfikacji w połączeniu z GA₃ o stężeniu 250 mg×L¹ istotnie zwiększa odsetek kiełkujących nasion i skraca średni czas kiełkowania. W drugim eksperymencie nasiona jeżówki były przechowywane przez 10 dni w temperaturze 5°C i połowę z nich poddano przez 24 godziny działaniu roztworu GA₃ o stężeniu 250 mg×L⁻¹. Dla obu grup nasion badano wpływ stresu solnego (działania NaCl). Powyższe doświadczenie prowadzono w układzie całkowicie losowym, w czterech powtórzeniach, stosując pięć poziomów zasolenia (0, 20, 40, 60 i 80 mM NaCl). Otrzymane wyniki wskazują, że jeżówka purpurowa, na etapie kiełkowania nasion, jest bardzo wrażliwa na zasolenie. Zwiększanie jego poziomu powodowało spadek ilości kiełkujących nasion i dobrze wykształconych siewek oraz wzrost średniego czasu kiełkowania. Większą odporność w warunkach stresu solnego wykazywały nasiona poddane działaniu GA₃.

Turówka leśna to wieloletnia trawa kępkowa występująca w północno-wschodniej Europie. W Polsce jest to roślina rzadka, objęta częściową ochroną prawną, rosnąca w widnych lasach mieszanych i liściastych. Jej liście, bogate w zwiazki kumarynowe, wykorzystywane są głównie do aromatyzowania alkoholi. W związku z dużym zapotrzebowaniem na ten surowiec oraz zanikaniem populacji turówki leśnej na stanowiskach naturalnych wskazane jest wprowadzenie jej do uprawy. W niniejszej pracy wytypowano do badań 12 populacji turówki leśnej i oceniono je pod kątem przydatności do uprawy. Określono skład gatunkowy roślin towarzyszących turówce oraz intensywność nasłonecznienia na zajmowanych stanowiskach. Gatunek ten zidentyfikowano w trzech typach zbiorowisk leśnych. Powietrznie sucha masa liści w przeliczeniu na roślinę wahała się u badanych populacji od 1,73 do 11,07 g. Były one wyraźnie zróżnicowane pod względem ogólnej zawartości zidentyfikowanych grup związków czynnych, tj. kumaryn (0,36–0,96%), flawonoidów (0,09–0,26%) i kwasów polifenolowych (0,13–0,29%). Zróżnicowanie dotyczące zawartości kumaryny, będącej wskaźnikiem jakości surowca, było jeszcze wyższe. Zawartość tego związku wahała się od 52,03 do 275,74 mg/100 g s.m. Spośród badanych populacji najbardziej interesujące pod względem cech jakościowych wydają się być populacja nr 12 (Jedwabno) i populacja nr 10 (Ruciane), charakteryzujące się relatywnie wysoką masą liści jak i najwyższą zawartością zidentyfikowanych związków czynnych, w tym kumaryny.

Celem pracy było określenie zakresu zróżnicowania 20 populacji krwawnika rosnących w warunkach ex situ, pod kątem wybranych cech rozwojowych oraz zawartości i składu chemicznego związków biologicznie czynnych (olejku eterycznego, garbników, flawonoidów i kwasów fenolowych). Eksperyment założono na polu doświadczalnym Katedry Roślin Warzywnych i Leczniczych. Obserwacje morfologiczne oraz zbiór surowca przeprowadzono w drugim roku wegetacji roślin, na początku kwitnienia. Badane populacje różniły się istotnie pod względem cech rozwojowych oraz zawartości i składu analizowanych związków aktywnych. Cechami najbardziej różnicującymi populacje były: świeża masa ziela (0,46–1,79 kg z rośliny), liczba pędów na m² (64–243) oraz długość najdłuższego międzywęźla (42–158 mm). Zawartość olejku eterycznego wahała się od 0,10 do 1,00%. Spośród 24 zidentyfikowanych związków β-pinen, 1,8-cineol, terpinen-4-ol, nerolidol i chamazulen były dominujące. Biorąc pod uwagę te składniki, wśród badanych populacji wyróżniono 3 następujące chemotypy: β-pinen, β-pinen + chamazulen i 1,8-cineol. Zawartość garbników wynosiła od 0,38 do 0,90%. W obrębie flawonoidów zidentyfikowano 4 związki, przy czym w największej ilości obecny był 7-glukozyd apigeniny (9,87–475,21 mg × 100 g⁻¹), podczas gdy związkiem najbardziej różnicującym populacje był 3',7-diglukozyd luteoliny. Wśród kwasów fenolowych zidentyfikowano 3 związki, tj. pochodne kwasu kawowego. Dominował tu kwas rozmarynowy (75,64–660,54 mg × 100 g⁻¹), a kwas cykoriowy różnicował populacje w najwyższym stopniu.

Surowce takie jak yerba mate, guaraná, biała i zielona herbata, nasiona kawy, czekolada i kakao zawierające alkaloidy metyloksantynowe były badane na zawartość związków fenolowych i aktywność przeciwutleniającą. Poziom związków fenolowych określono metodą kolorymetryczną za pomocą odczynnika Folin-Ciocalteu, a właściwości przeciwutleniające mierzono stosując rodnik DPPH (difenylo-pikrylohydrazylowy). Ilość związków fenolowych wyrażono w procentach masy wyciągów i surowców. Potencjał przeciwrodnikowy określono jako liczbę jednostek TAU_DPPH na mg wyciągów i g surowców. Największą liczbę jednostek przeciwrodnikowych TAU_DPPH oraz najwyższą zawartość związków fenolowych wykazano dla białej herbaty i wyciągów otrzymanych z tego surowca, a najniższe wartości uzyskano dla czekolady. Współczynnik korelacji pomiędzy ilością związków fenolowych i aktywnością przeciwrodnikową surowców wynosił r=0,994.

Opracowano metodę szybkiego rozmnażania miodownika melisowatego w kulturach in vitro na drodze stymulacji tworzenia pędów bocznych. Materiałem do inicjacji kultury in vitro były wierzchołki pędów pobierane z roślin 3-letnich w maju i odkażane 0,2% roztworem sublimatu. Otrzymane z eksplantatów inicjalnych pędy wykładano na pożywkę MS/B5 zawierającą 0,1; 0,5 lub 1,0 mg/l BA z dodatkiem 0,01 mg/l NAA lub bez dodatku auksyny. Najwięcej pędów bocznych otrzymano na pożywce zawierającej 1,0 mg/l BA (3,9 pędów na eksplantat). Do ukorzeniania pędów zastosowano pożywkę ½ MS/B5 z dodatkiem IBA (0,25; 0,50 i 1,0 mg/l). Kontrolę stanowiła pożywka bez regulatorów wzrostu. Najwięcej ukorzenionych mikrosadzonek obserwowano na pożywce bez dodatku IBA (87,1%). IBA zastosowane w pożywce do ukorzeniania pędów wpłynęło na cechy morfologiczne uzyskanych mikrosadzonek, ale nie wpłynęło na ich masę. Niezależnie od stężenia IBA w tej pożywce mikrosadzonki dobrze adaptowały się do warunków ex vitro.

W niniejszych badaniach przetestowano wpływ wyciągów z siedmiu gatunków roślin na śmiertelność strąkowca czteroplamego. Materiał roślinny ekstrahowano stosując kolejno: eter naftowy, chloroform oraz alkohol etylowy. Wyciągi eterowe były frakcjonowane do fazy zmydlającej i niezmydlającej się, a następnie identyfikowano je za pomocą chromatografii gazowej. Testowano również toksyczność związków wyizolowanych z chloroformowego i alkoholowego wyciągu z Citrullus colocynthis oraz eterowego wyciągu z Nicandra physaloides. Wrażliwość dorosłych osobników strąkowca na działanie poszczególnych surowych wyciągów roślinnych wykazywała duże zróżnicowanie. Wyciąg eterowy i chloroformowy z Nicandra physaloides był najbardziej toksyczny w porównaniu z innymi badanymi ekstraktami, natomiast wyciąg eterowy z Curcuma longa miał najniższą skuteczność. Wszystkie frakcje kwasów tłuszczowych siedmiu badanych gatunków roślin były toksyczne dla dorosłych chrząszczy w analizowanych stężeniach. Zastosowanie wyciągów z N. physaloides, Schinus terebinthifolius i Dodonaea viscosa skutkowało 100% śmiertelnością dorosłych osobników w najwyższym testowanym stężeniu (1,0%). 1,0% frakcja niezmydlająca się uzyskana z Dodonaea viscosa powodowała 100% śmiertelność dorosłych osobników. Najniższą procentową śmiertelność dorosłych chrząszczy (22%) zanotowano przy zastosowaniu frakcji niezmydlającej się z Thuja orientalis w stężeniu 0,0625%, ale wzrosła ona do 80,0% przy stężeniu 1,0%. Wykazano, że składniki wyizolowane z chloroformowego i alkoholowego wyciągu z C. colocynthis i eterowego ekstraktu z N. physaloides są bardzo skuteczne przeciw dorosłym osobnikom C. maculatus.

Celem niniejszych badań było oznaczenie aktywności przeciwdrobnoustrojowej ekstraktu metanolowego, etanolowego, acetonowego oraz uzyskanego za pomocą octanu etylu i gorącej wody z liści i gałązek Pisidium guajava L. wobec trzech bakterii i dwóch grzybów chorobotwórczych. Aktywność przeciwdrobnoustrojową określano za pomocą krążków bibułowych (strefa zahamowania – ZIs), indeksu aktywności (AI) oraz najmniejszego stężenia hamującego (MICs). Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że największą aktywnością, biorąc pod uwagę wszystkie zastosowane metody, odznaczał się ekstrakt uzyskany za pomocą gorącej wody z gałązek o średnicy <1 cm. W metodzie MICs dawał on w odniesieniu do wszystkich testowanych drobnoustrojów strefę zahamowania o średnicy powyżej 1 cm. Wartość wskaźnika MICs waha się w geranicach od 4 do7,2 mg/ml w przypadku bakterii oraz od 14,5 do 37,3 mg/ml dla badanych grzybów. Ponadto wykazano, że najniższą aktywność przeciwdrobnoustrojową wykazywał ekstrakt otrzymany przy użyciu octanu etylu. Przedstawione wyniki badań wskazują, że P. guajava może być uważana za roślinę o właściwościach przeciwbakteryjnych i przeciwgrzybiczych.

Opracowanie przedstawia charakterystykę lakownicy lśniącej (Ganoderma lucidum) pod względem właściwości prozdrowotnych. Gatunek ten w Polsce występuje rzadko i jest objęty całkowitą ochroną. Lakownica lśniąca zaliczana jest do grzybów leczniczych, których owocniki charakteryzują się zawartością substancji aktywnych o wielokierunkowym pozytywnym wpływie na zdrowie człowieka. G. lucidum jest wyjątkowo bogatym źródłem związków bioaktywnych, które pozyskuje się z owocników, grzybni oraz zarodników tego gatunku. W wielu badaniach naukowych wykazano efekt leczniczy ekstraktów z lakownicy lśniącej. Do najważniejszych farmakologicznych i fizjologicznych oddziaływań należy zaliczyć: immunomodulujące, antynowotworowe, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, antymiażdżycowe, przeciwcukrzycowe oraz przeciwstarzeniowe. Lakownica lśniąca wywiera również korzystny wpływ na komórki wątroby oraz układ krążenia, a także działa ochronnie w przypadku wrzodów żołądka. Ze względu na wymienione właściwości, G. lucidum może być wykorzystana w profilaktyce i leczeniu zagrażających życiu chorób, takich jak nowotwory, udar mózgu oraz choroby serca.